Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Ар Хорчин, Нон Хорчин
Хамаа бүхий үг Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс
Төрөл Аймаг
Цаг үе Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс
Хэний хаанчлалын үед Умард Юань улсын хаад
Салбар, чиглэл Түүх
Үндэслэн байгуулагч Хавт Хасарын үр хойчис
Угсаа Монгол
Бүс нутаг Өвөр Монгол
Үүсч байгуулагдсан он цаг XIV - XVI зуун
Татан буугдсан он цаг XVII зууны дунд үе

Хорчин түмэн

Умард Юань улсын үеийн томоохон аймгийн нэг.


Хорчин гэдэг бол Чингис хааны үеийн хишигтэн цэргийн нэгэн төрөл, тухайлбал нум сум агсаж хааны шадар хамгаалагч нэг бүлэг хишигтнийг Хорчин гэж нэрлэдэг байжээ. 1189 онд Тэмүжин Хамаг Монголын хаан өргөмжлөгдөөд өөрийн дүү Хавт Хасараар Хорчин аймгийг захируулав. Хасарын үр хойчис дотор харваж намнахдаа гарамгай хорчин цэргийн ахлагч олон байсан учир Хавт Хасарын үр хойчсын эзэмшил иргэнийг Хорчин хэмээн дуудах болжээ. Хорчин гэдэг нь ажил мэргэжлийг заадаг нэр байснаа ийнхүү аймгийн нэр болж хувирчээ. Хорчин түмэн гэдэг нэрийдэл XV зууны үед бүрэлдсэн бололтой. Хорчин түмэн нь Юань улсын үеийн Ци вангийн нутаг улсын суурин дээр Хавт Хасарын үрсээр төв болгож бүрэлдсэн томоохон аймаг гэж үзэж болно. Батмөнх Даян хааны үед бүх улсаа зургаан түмэн болгож захирсан боловч Хасарын үр хааны үрд хэдэнтээ тусалсан гавьяа зүтгэлээрээ бие даасан тусгай түмэн болж “Долоон отог Хорчин”, “Хорин түмэн Хорчин” гэх мэтээр түүхэнд тэмдэглэгджээ.

Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улсын үед Хорчин аймаг нь нийт 13 отгийг харьяалж байжээ. Тухайлбал: Шинэ мянган, Таван Муумянган, Урад, Татаалчин, Будаачин, Алтчин, Горлос зэрэг 7 отог нь зүүн гарт харьяалагдаж Хорчины Шүүсдэй баатар захирч байв. Хэрэйд, Жүйд, Их мянган, Гүүн хишиг, Түйвэн, Сахайд зэрэг 6 отог нь баруун гарт харьяалагдаж Хорчины Өнөболд ван захирч байжээ. Хорчин аймаг эхэндээ Хавт Хасарын хуучин эзэмшил нутаг болон Хөлөнбуйрын зүүн хэсгээр нутаглаж байжээ. Адай хааныг дагаж нэг хэсэг нь өмнө зүгт нүүж Их Хянганы нурууг давж Нон мөрний сав газраар нутаглах болжээ. Түүхэнд энэ бүлэг Хорчиныг Нон Хорчин гэж, угийн Хөлөнбуйрт үлдсэн хорчингуудыг Ар Хорчин хэмээн нэрлэх болов.

Хорчины ноёд нь цөм Хавт Хасарын үр хойчис болох учраас бусад аймгууд Хорчиныг хүндэтгэж зарим үед бас “Авга Хорчин” гэж дуудаж байв. Умард Юань улсын үед Хорчин түмэн их хааны ноёрхлыг дэмжиж хааны эсрэг явуулсан янз бүрийн хямрал бослогыг дарахад идэвхтэй оролцож Монгол улсын эв нэгдлийг бататгахад чухал үүрэг гүйцэтгэжээ. Хорчин монголчууд бол өвөрлөгч ястны дотор хүн амаар хамгийн олонд тооцогдох бөгөөд бүрэн бус бүртгэлээр нэг сая найман зуун мянга гаруй хүн байгаа бөгөөд Өвөр Монголын Тунляо хотод төвлөрөн суухаас гадна олонх хошуу нутгаар тархан сууж байна. (А.Пунсаг)

Ашигласан ном зохиол

Монгол үндэстний нэвтэрхий түүх, Бээжин, 1995

Намсрай, Чин улсын үеийн Монгол хошуу чуулган, Хөх хот,1984

Содномдорж Б., Монгол овог ястны чуулган,Ляонин, 2007

Хурц, Чан Мин, Хорчин товчоон, Бээжин, 2001


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Зарлигаар тогтоосон гадаад монгол, хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шастир, Хөх хот, 2006

Чжан Му, Монголын хошуу нутгийн тэмдэглэл, Хөх хот,1988