Цахар бол XV зуунаас хойш Зүүн Монголын Зүүн 3 түмний нэг бөгөөд Хишигтэн, Хуучид, Аохан, Найман, Сүнид, Үзэмчин, Алагчууд, Хэмчигүд гэсэн 8 отгоос бүрдэж байв. Цахар нь XVI зуунаас хойш их хааны шууд харьяаны аймаг болжээ. Тэгснээр Цахар нь Монголын улс төрийн төв болсон бөгөөд Сюаньфу-гийн хязгаарын гадна нутаглах болжээ. XVI зууны дунд үед Монголын их хаан Дарайсун Түмэдийн Алтан ханы тэргүүлсэн Баруун 3 түмний дарамт шахалтаас зайлж Цахар аймгийг авч зүүн тийш Ляодун руу нүүж, Урианхайн 3 харуулыг уулгалан Шармөрөн голын савд нутаглах болов. Гэвч Түмэн Засагт хаан сууринд сууснаар Цахар түмний байр суурь дахин дээшилжээ.

XVII зууны эхэн болоход Лигдэн Монголын их хааны сууринд сууж бусад аймгуудын талаар засаг захиргаагаа бэхжүүлж, бүх Монголыг нэгтгэн захирахын төлөө зүтгэх болжээ. Энэ үед Лигдэн “Цахар хаан” гэж нэрлэгдэх болсон нь түүний эрх нөлөө суларсныг харуулдаг.

Лигдэн нэг талаар Монголыг нэгтгэн захирах бодлого явуулж, нөгөө талаар тухайн үед шинээр мандсан Хожуу Алтан улстай зөрчилдөн тэмцэлдэх болов. Лигдэн өөрөөс нь урван тэрсэлж Хожуу Алтан улсад дагаар орсон Хорчин гэх мэт монгол аймгууд болон Хожуу Алтан улсын эсрэг тэмцсэн билээ. Эцсийн дүнд Хожуу Алтан улсын Хунтайж Лигдэн хааныг өөрийн биеэр дайлаар ирсэнд 1634 онд Лигдэн Хөх нуурын зүг ухарч яваад өвчнөөр нас барав. Түүний хатад балчир хөвгүүнийг нь авч Хожуу Алтан улсад дагаар орсон бөгөөд удалгүй 1635 онд Лигдэний ширээ залгамжлах хунтайж Эжэй хонгор Хожуу Алтан улсын цэрэгт буун өгчээ. Хожуу Алтан улсын Хунтайж түүнд охиноо гэргий болгон өгч хүргэнээ болгов.

Манж нар Цахарын ард иргэдээр хошуу зохион байгуулж, Лигдэнгийн үр ач нарт захируулжээ. Гэвч 1675 онд Лигдэний жич хөвгүүн Бүрни Манжийн эсрэг бослого гаргаж, дарагдсаны дараа Цахарыг өөр газарт нүүлгэж, 8 хошуу болгон зохион байгуулаад, Чин улсын засгийн газарт шууд харьяалуулан захируулжээ.

Эдүгээ цахарчуудын ихэнх нь БНХАУ-ын Өвөр Монгол, Синьцзян Уйгарын өөртөө засах оронд бөөнөөр сууж байна. Монгол улсад цөөн тооны цахарчууд оршин суудаг нь 1912 онд Илийн газраас Сумьяа бэйсийн дагуулж ирсэн цахарчуудын үр хойчис юм. (Ц.Цэрэндорж)