Монголын түүхийн тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

Тогоон тайш

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг	Багму
Хамаа бүхий үг	Батула, Эсэн, Ойрад
Төрөл	түүхэн хүн
Цаг үе	Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс
Хэний хаанчлалын үед	Адай
Салбар, чиглэл	түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол гэх мэт)	Шуньнин ван
Хүйс	эр
Нас барсан он, сар, өдөр	1439
Овог, аймаг	Цорос
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, ах дүү, хүү охин гэх мэт)	Эцэг нь Батула чинсан (Махаму), эх нь Элбэг хааны охин Самур гүнж. Хүү нь Эсэн тайш. Нэг охин нь Тогтобуха Тайсун хааны хатан, нэг охин нь Хами-гийн вангийн хатан.

Тогоон тайш

XV зууны дунд үеийн Ойрадын толгойлогч, тайш.

Тогооны жинхэнэ нэр нь Багму. Тэрээр эцэг Батула чинсанг үхсэний дараа Адай хаан, Аругтай тайш нарт олзлогджээ. Адай хаан Багмуг тогоон дор хөмөрч “Тогоон” хэмээх нэр өгөөд зарцлах болжээ. Гэвч Адай хаан Тогооныг эхийн нь хүсэлтээр суллаж, Ойрад руу буцаажээ.

Багму (Тогоон) Адай хааны эсрэг Хубилайн угсааны Ажай тайжийн Тогтобух, Агбаржин, Мандуул 3 хөвгүүнийг өөртөө татаж ашиглахыг зорьсон нь амжилттай болжээ.

Тогоон 1418 онд Мин улсаас Шуньнин ван цол хүртжээ. Тэгээд Ойрадын аймгуудыг нэгтгэн, үнэн хэрэгтээ Ойрадын холбоог байгуулав. 1433 онд Тогтобухыг их хаан өргөмжилж, өөрийн охиныг Тогтобухын хатан болгоод, төрийн эрхийг атгах болжээ.

Тогоон 1438 онд Адай хааныг довтолж, баривчлан хороов. Тэгээд Тогоон Монголын их хааны ширээнд суухыг оролдсон боловч, хүслээ гүйцээж чадалгүй нас баржээ. Тогооныг хүү Эсэн нь залгамжилсан билээ. (Ц.Цэрэндорж)