Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Эсэн, Алаг
Төрөл түүхэн хүн
Цаг үе Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс
Хэний хаанчлалын үед Эсэн, Махагүргис, Молон
Салбар, чиглэл түүх
Хүйс эр
Нас барсан он, сар, өдөр 1465
Овог, аймаг Харчин
Албан тушаал пинчжан, тайш

Болай

XV зууны дунд үеийн Монгол улсын улс төрийн зүтгэлтэн.

Болай Монголын тайш бөгөөд анхандаа Эсэн тайшийн доорх пинчжан цолтой байжээ. 1455 онд Эсэний өсийг авахын тулд Алаг(төмөр) чинсанг хороож, төрийн тамгыг авч оджээ. Улмаар Болай Муулихай-тай хамт Махагүргисийг их хааны ширээнд суулгаж, өөрөө тайш нь болж, улам хүчирхэгжив.

1457 оны үеэр Болай Мин улсын хил орчмоор нутаглах болж, тус улсаас хүнс тэжээл олгохыг хүсчээ. Гэвч Мин улс Болайн хүсэлтийг хүлээн аваагүй учир тэрээр Мин улсын хилийг уулгалах болов. Болай 1457-1461 оны хооронд Ордост байрлаж Мин улсын хилийг уулгалж байжээ. 1461 онд Мин улстай найрамджээ. Болай 1462 онд Урианхайн гурван харуулын нэг Доянь харуулыг эрхэндээ оруулаад, удалгүй Фуюй, Тайнин харуулыг бас эрхэндээ оруулав.

1465 онд Урианхайн гурван харуулын цэргийн хамтаар Зүрчидийг довтолжээ. Болай 1464 онд Махагүргис хааныг хороосон боловч, удалгүй Муулихайн довтолгоонд өртөж амь үрэгджээ.

Монгол сурвалжид Болайг Харчины Болай тайш хэмээн тэмдэглэсэн нь тэрээр Алаг(төмөр) чинсангийн харьяат Харчин аймгийг булаан авсантай холбоотой гэж үздэг. Харин монгол сурвалжид өгүүлснээр Махагүргисийг хороосон хүн бол Түмэд аймгийн Доголон тайж бөгөөд Мандуул хаан Махагүргисийн өшөөг авахын тулд Доголон тайжийг довтлон хороосон гэдэг. (Ц.Цэрэндорж)

 

Ашигласан ном зохиол

Саган сэцэн, Эрдэнийн товч, УБ., 1961

Шара туджи. Монгольская летопись XVII в., М., 1957

동북아역사재단 편, 明史 外國傳 譯註, 2012 (солонгос хэлээр)

Монгол улсын түүх, гутгаар боть, УБ., 2003

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол