Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Гомбо
Хамаа бүхий үг Халхын зүүн гар, Түшээт хан
Төрөл түүхэн хүн
Цаг үе Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс
Хэний хаанчлалын үед Лигдэн Хутагт хаан
Салбар, чиглэл түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол гэх мэт) Түшээт хан
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1594
Нас барсан он, сар, өдөр 1655 (?)
Овог, аймаг Хиад Боржигин
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, ах дүү, хүү охин гэх мэт) Өвөг эцэг нь Абтай Сайн хаан, эцэг нь Эриехэй Мэргэн хан. Эх нь Бинт хатан. Хүү нь Чахундорж, Занабазар, Сидишир, Дорж.

Гомбодорж Түшээт хан

XVII зууны үеийн Ар Халхын зүүн гарын нэгэн тэргүүн, Түшээт хан.

XVI зууны сүүлчээр Ар Халхын томоохон язгууртнууд “хан” цолтой болсны анхдагч нь Онохуйн ахмад хөвгүүн Абтай агаад түүний хүү Эриехэй ч бас Мэргэн хан цолтой байжээ. Гомбодорж өөрийн эцгийг залгамжлан, Халхын зүүн гарыг Сэцэн хан Шолойн хамт даргалж байжээ. 1620-оод оны үеэс эхлэн Түшээт хан цолтой болж, Сэцэн хан Шолой, Засагт хан Субадай нарын хамт Халхын гурван ханы нэг гэгдэж байв.

Гомбодорж 1637 оны үеэс Манж улстай харилцах болжээ. Гэвч үүнийг нь Манжийн тал санаатайгаар мушгиж, Манж улсын хараат болсны гэрч баталгаа болгон урвуулан ашиглахыг оролджээ. Тиймээс Субадай, Гомбодорж, Шолой тэргүүтэй Халхын хан ноёд үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй, тусгаар байдлаа сахин хамгаалах бодлогыг тууштай баримталсаар байсан билээ. Тэд дотооддоо эе эвээ бэхжүүлэн, нийт монголчуудыг оюун санаа, үзэл суртлын талаар нэгтгэх, Өвөр Монголын зарим ноёдыг өөртөө эргүүлэн татах, Дөрвөн Ойрадтай хүчээ нэгтгэн Манжийн түрэмгийллээс сэргийлэх арга замыг эрж хайх болжээ.

Халхыг шашны тугийн доор нэгтгэх зорилгоор 1639 онд Халхын зүүн гарын хан ноёд Ширээт цагаан нуур хэмээх газар чуулган хийж, Түшээт хан Гомбодоржийн хөвгүүн Занабазарыг Жибзун дарнатын хувилгаанаар өргөмжилсөн нь хожим түүнийг Халхын бурхны шашны тэргүүн болохын эхлэл байв.

1640 онд Тарвагатайн Улаан бураад Ойрад, Халхын чуулган хуралдуулж, “Их цааз”-ыг батлахад Гомбодорж оролцжээ.

1646 онд Өвөр Монголын Сүнид аймгийн тэргүүлэгч Тэнгис ван Манжийн эсрэг бослого гарган, Халхад дутаан ирэхэд Гомбодорж өөрийн төрлийн Рахули Далай ноёны хамт 2 түмэн цэргээр Зажибулаг гэдэг газарт угтан тулалдсан боловч ялагджээ.

Түүний дараахан Гомбодоржийн харьяат Эрх Цөхүр гэгч ноён Баарин аймгийг уулгалж, хүн малыг олзолсноос үүдэн Манж Чин улстай таарамжгүй харилцаатай болжээ. 1655 онд нас баржээ. (Ц.Цэрэндорж)

 

Ашигласан ном зохиол

Byamba-yin Asaragči neretϋ (-yin) teϋke (Эхбичигийн судлагаа) Тэргүүн дэвтэр. Галиглаж, үгийн хэлхээг үйлдэн хэвлэлд бэлтгэсэн Цэвэлийн Шагдарсүрэн, И Сөн Гю (Lee Seong-gyu), УБ., 2002

Зарлигаар тогтоосон гадаад монгол, хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шастир, Монгол бичгээс кирилл бичигт буулгаж, тайлбар хийсэн Цэрэндорж Ц., Эрдэнэболд Л., Баржав Д., Ганбат Н., УБ., 2007

Шара туджи. Монгольская летопись XVII в., М., 1957

Гонгор Д., Халх товчоон, УБ., 1970

Монгол улсын түүх, дөтгөөр боть, УБ., 2003

Нацагдорж Ш., Халхын түүх, УБ., 1963


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол