Гадаад Монгол гэдэг нэр монголчууд Манжид дагаар орсон үйл явцтай холбоотойгоор бий болжээ. Манж нар анхандаа монголчуудын дундаас дагаар ирэгсдийг өөрсдийн дунд оруулан суулгаж байв. Улмаар тэдгээр монголчуудыг манж нарын адил 8 хошууны зохион байгуулалтад оруулж, “дотоод монгол” гэж нэрлэжээ. Харин хэрмийн гаднах монголчуудыг Манжид дагаар орсон эссэнээс нь үл хамааран, нийтэд нь “Гадаад монгол” гэж нэрлэсэн байна.     

“Гадаад Монгол” гэдэг нэр томьёо 1632 оны үед анхлан гарчээ. Анхандаа үүгээр Манжид дагаар ороод байсан дотоод засаг 49 хошууны монголчуудыг л нэрлэдэг байв. Гэвч 1691 онд Халх Манжид эзлэгдсэнээс хойш Халхыг бас “Гадаад Монгол”-д багтааж, өмнө нэрийдэж байсан “Гадаад Монгол”-оо “Дотоод засаг” гэж нэрлэх болов. Харин Халхыг “Гадаад засаг” гэж ялгаварлан нэрлэх болжээ. Өөрөөр хэлбэл Чин улсад дагаар орсон монголчуудыг Дотоод Монгол, Гадаад Монгол гэсэн 2 үндсэн хэсэгт хуваагаад, Гадаад Монгол гэдгээ бас дотор нь “Гадаад засаг”, “Дотоод засаг” гэсэн 2 хэсэгт хуваасан ажээ.

XVIII зууны дэд хагаст манж нар бараг бүхий л монголчуудыг эрхэндээ оруулсны дараа Цагаан хэрмийн умард монгол нутаг дахь засгийн эрхтэй монгол хошууд (Үүнд Хөхнуурын Монгол, Алашаагийн хошууд, Ховдын засаг хошуунууд, Эзнээ голын торгууд, Илийн жанжинд харьяалагдах засаг хошуунууд бас багтана)-ыг “Гадаад монгол буюу Гадаад аймгийн Монгол” хэмээн нэрлэжээ. Харин үүний эсрэгээр Дотоод найман хошууны монголчууд, Хөх хотын Тvмэд, Цахар найман хошуу, Сvргийн хошуу, Хар мөрний жанжны харьяат Хөлөнбуйрын барга, өөлд, Манжийн хааны төмөр сүргийг малладаг монголчуудыг “Дотоод Монгол” гэж нэрлэх болов.

Дээрх ангилал XIX зууны эхэн хүртэл үндсэндээ өөрчлөгдөөгүй, хэвээр мөрдөгдөж байв. Харин 1810-аад оны сүүлчээр хэвлэгдсэн Чин улсын хууль цаазад урьдын “Дотоод засаг”-ийг “Дотоод Монгол” гэж нэрлээд, бас урьд “Гадаад засаг” гэж нэрлэдэг байсан Халхын 4 аймаг болон тэдгээрт хавсаргасан Өөлд, Хойд аймгийн  хошуудыг “Гадаад монгол” гэж нэрлэх болжээ.

Үүнээс хойш хятадууд тvvхийн бичиг зохиолдоо “外蒙古” (гадаад монгол) гэж монгол нутгийн умард хэсгийг, “内蒙古” (дотоод монгол) гэж монгол нутгийн өмнөд хэсгийг нэрлэх болжээ. Энэхүү “Гадаад Монгол”, “Дотоод Монгол” гэдэг ухагдахуун нь яваандаа монголчуудын өөр зуураа газар зvйн байршлаас хамааран “Ар Монгол”, “Өвөр Монгол” гэж ялгасантай ерөнхийдөө нийцэх болсноор “дотоод, гадаад” гэдэг нь монгол хэлээр “өвөр, ар” дээр тогтсон бололтой.

Харин “Гадаад Монгол” хэмээх нэр томьёо нь 1915 оны Хиагтын хэлэлцээрээс хойш өнөөгийн Монгол улсыг заасан улс төр-газарзүйн ойлголт болж тогтжээ. Энэ үеэс эхлэн “Гадаад Монгол” гэдгийг монголчуудын Ар Монгол буюу Ар Халх хэмээх нэр томьёотой ижил утгаар хэрэглэх болов. Өөрөөр хэлбэл, урьдын “Гадаад Монгол” гэдэг ойлголтын хамарч байсан цар хүрээ илүү явцуурсан аж.

Манж гүрэн мөхөхийн хамтаар “dorgi, tulergi monggo” хэмээх манж нэр нь устаж үгүй болсон боловч, “Гадаад, дотоод монгол” хэмээх монгол нэр өнөө хүртэл амь бөхтэй оршиж байна. Дэлхийн бусад улсууд “Ар, өвөр Монгол” гэдгийг монголчуудын байр сууринаас буюу монгол хэлнээс орчуулалгүй, харин түүний хятад хэлний ташаа орчуулгаас авч орчуулснаар буруу нэрлэж хэвшжээ.

Түүгээр ч зогсохгүй монголчууд өөрсдөө эдгээр орчуулгын нэр томьёог гадаад хэлнээс нь дахин монголоор орчуулан “Гадаад, дотоод Монгол” гэж нэрлэж ирсэн буюу одоо хүртэл тэгэж нэрлэх явдал байгаа нь зохимжгүй юм. (Ц.Цэрэндорж)