Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг гурван гүн (三公), тайш (太師), тайфу (太傅)
Төрөл хэргэм зэрэг
Цаг үе Юань улс
Хэний хаанчлалын үед Хубилай хаан-Аюушридара хаан
Салбар, чиглэл түүх
Бүс нутаг Монгол, БНХАУ
Үүсч байгуулагдсан он цаг Хятадын Шан улс (Монголын Юань улс)
Татан буугдсан он цаг XVI зууны үед

Тайбао (太保)

Юань улсын үеийн өндөр хэргэм зэрэг бөгөөд Дөчин, дөрвөн хоёрын Монгол улсын үеийн язгууртны цол.

Эртний уламжлалт “гурван гүн (三公)” буюу тайш (太師), тайфу (太傅), тайбао (太保, тайбуу-орч.)-гийн дотроос зэрэг дэвээр хамгийн сүүлчийн хэргэм зэрэг. “Гурван гүн” нь Хятадын Чжоу (周) улсын үеэс эхлэлтэй бөгөөд энэхүү нэр томьёо түүхэн цаг үеэсээ хамааран харилцан адилгүй байжээ.

Тайбао нь Шан (商) улсын үеэс эхтэй, эзэн хаанд тусалж, төрийн хэргийг шийдэхэд оролцдог албан тушаал байжээ. Хавар намрын улс (春秋)-ын үед энэхүү албан тушаалыг устгасан боловч, Түрүү Хань (前漢) улсын үед дахин сэргээжээ. Зэрэг дэвийн хувьд тайфу-гийн дараа ордог байв. Хожуу Хань (後漢) улсын үед хэрэглэхээ больж байгаад, Цзинь (晋) улсын үед дахин сэргээж, тайцзай (太宰), тайфу (太傅) лугаа хамт “дээд гүн (上公)” хэмээн нэрлэсэн бөгөөд зэрэг дэвийн хувьд тухайн үеийн “гурван гүн” буюу ситу (司徒), тайвэй (太尉), сикун (司空)-гийн дээд талд байв. Тэр цагаас хойш тайши, тайфу, тайбао тушаалтан тасралтгүй тавигдах болжээ. Умард Вэй (北魏) улсын үед дээрх гурван албан тушаалтныг “саньши (三師)” хэмээн нэрлэх болжээ. Суй (隋) улсын үеэс эхлэн “гурван муж, 6 явдлын яам”-ны тогтолцоо (三省六部制) бэхжиж, албан хэргийг явдлын яамны сайд болох шаншу (尙書) нар тэргүүлэн явуулах болсонтой холбоотойгоор “гурван гүн” нь бодит эрх мэдэлгүй, “хүндэт хэргэм” болон хувирчээ. Монголын Юань улсын үед “гурван гүн” хэргэмийг хэвээр хэрэглэж байжээ. Хожим Дөчин, дөрвөн хоёрын Монгол улсын үе болтол энэхүү цолыг хэвээр хэрэглэж байжээ. (Ц.Цэрэндорж)

 

Ашигласан ном зохиол

Лю Цзи, Умар газар одсон хувийн тэмдэглэл (орчуулсан Цэрэндорж Ц.) – “Умар газар одсон хувийн тэмдэглэл, Умрыг төвшитгөсөн тэмдэглэл”, УБ., 2016

Юань улсын судар (хятад хэлээр)

Гэрэлбадрах Ж., “Дөчин, дөрвөн хоёрын” Монгол улсын язгууртны цол зэрэг, УБ., 2010

元史辭典, 主編, 邱樹森, 山东敎育出版社, 2002


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол