Даргач нь “дарах, дарангуйлах” гэсэн үгээс гаралтай. Даргачийг нанхиадаар 達魯花赤 (da lu hua chi) гэдэг байжээ. Анх даргач нарыг 1215 оноос эхлэн Умард Хятадад тавьж байснаа Дундад Ази, Корйө зэрэг газарт тавих болжээ. Даргач нар нь Монголд эзлэгдсэн болон хараат болсон улс орны иргэдийг захиран засаглах, хаад ноёдыг нь хянах, хүн амын тооллого явуулах, алба татвар оногдуулах, цэрэг татах зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг байв.

Чингис хааны үеэс эхлэн шинээр элсэн дагасан улсуудаас “Зургаан зүйл (六事)” гэгчийг шаарддаг байсны нэг нь даргач талбих явдал байжээ. Энэхүү “Зургаан зүйл” нь ① Данж барих (納質) ② Цэргээр туслах (助軍) ③ Амуу нийлүүлэх (輸糧) ④ Өртөө байгуулах (設驛) ⑤ Өрхийн цэсийг өргөх (供戶數籍) ⑥ Даргач талбих (置達魯花赤) гэсэн 6 зүйлийн шаардлагыг хэлэх боловч, зарим үед өртөө байгуулахын оронд “эзэн ван нь [Монгол] гүрэнд биеэр бараалхах (君王親朝)” гэсэн зүйл орох нь ч буй. Дээрх шаардлагуудыг хэрэгжүүлэх гол субъект нь даргач байсан бололтой. 

Даргачийн тогтолцоог Хар Хятанаас гаралтай гэж зарим судлаач үздэг боловч энэ нь эргэлзээтэй. Монголын эзэнт гүрний үеийн даргач нарын үүрэг, үйл ажиллагаа нь цаг хугацаа, бүс нутгаасаа хамааран харилцан адилгүй байжээ.

Эхэндээ даргачийг эзлэгдсэн буюу хараат улсын нийслэл хот, томоохон хот суурин, нөлөө бүхий хаад ноёдын дэргэд суулгадаг байсан агаад түүнчлэн харь гаралтай цэргийн анги нэгтгэл, перс гар урчуудад бас даргач томилон хариуцуулдаг байжээ.

Юань улсад Төв бичгийн муж (中書省) зэрэг дээд шатны байгууллагад даргачийг тавихгүй, харин түүний харьяа байгууллага болох газар, хэлтэс зэрэгт даргач тавьдаг байв. Орон нутгийн засаг захиргааны хувьд чөлгө (路)-гөөс эхлээд фу (府), чжоу сянь (州縣) гэсэн хамгийн бага нэгжид хүртэл даргачийг тавьж байжээ.

Түүнчлэн олон ван (諸王), хүргэн (駙馬), гавьяат сайд түшмэл (功臣)-д хуваан олгосон тоуся (投下) хэмээх эзэмшил газарт мөн адил даргач тавин захируулж байв. Тоуся эзэмшлийн эзэн нь эзэмшил бүртээ өөрийн төлөөний хүн болох даргачийг нэр дэвшүүлэн, төв засгийн газар түүнийг нь батламжилдаг байв. Тэдгээр нь төв засгийн газраас томилсон орон нутгийн захирагчийн хамт “хоёр толгойт тогтолцоо” бүхий орон нутгийн байгууллагыг байгуулж, хамтдаа суудаг байжээ.

Даргачийн тогтолцоо нь Ил хаант улс, Алтан ордны улсад хэвээр үлджээ. Даргач нь заавал монгол хүн байх буюу заримдаа монголчуудын итгэлийг олсон өнгөт нүдтэн хэмээх уйгур, перс хүн байжээ. (Ц.Цэрэндорж)