1924 онд П.К.Козловын удирдсан Монгол-Түвдийн шинжилгээний анги Ноён уулын Хүннүгийн язгууртны булшнаас анх эсгий ширмэл ширдэг илрүүлэн олсон байдаг. Хожим 2005 онд Монгол-Францын хамтарсан шинжилгээний анги Гол модны дурсгалт газрын 20-р булш, 2006 онд Монгол-Оросын хамтарсан экспедиц Ноён уулын 20-р булш, 2007 онд Монгол-Солонгосын хамтарсан экспедиц Дуурлиг нарсны 2-р булш зэрэг Хүннүгийн язгууртны булшнаас төстэй эсгий ширмэл ширдэгний тасархай хэсгүүдийг илрүүлж байв.

Хүннүгийн булшнаас олдсон ширдэгнүүдийн дийлэнх нь жижиг өөдөс, тасархайнууд бөгөөд хадгалалт их муутай байдаг бол Ноён уулын булшнаас 1924 онд илрүүлсэн эсгий ширмэл ширдэг нь харьцангуй бүтэн, маш сайн хадгалалттай байжээ.

Ноён уулнаас илэрсэн эсгий ширмэл ширдэг нь 2.6 м урт, 1.95 м өргөн хэмжээтэй. Эх биеийг сайтар боловсруулсан цагаан эсгийгээр хийж, нүүрэн талд гандаж бор өнгөтэй болсон бөс даавуугаар битүү өнгө татан хүрээлж, төв хэсгийг нь бүдүүн олсон утсаар ширсэн байна. Төв хэсгийн өнгө татаагүй талбай нь тэгш өнцөгт хэлбэртэй бөгөөд энэ хэсэгт 3 эгнээгээр тус бүр 8 угалз буюу нийт 24 угалз бүхий усны уялга хээг улаан өнгийн утсаар ширж чимэглэжээ. Усан хээт талбайн гадна талаар 5 см өргөн зээглэсэн хүрээ татсан бөгөөд энэ хүрээ нь улаан, ногоон, шаргал өнгийн дөрвөлжин, чагтан буюу тоонолжин, бариултай тал дугуй зэрэг дүрсийг солбиулан эгнүүлсэн хээтэй юм. Ширдэгний гадна захаар зууван дөрвөлжин хээтэй бор шаргал өнгийн хятад торгоор өргөн эмжээр хийжээ. Энэ эмжээр болон дотор хүрээний хоорондох өргөн зайг шаргал өнгийн эмхэрдсэн олсон утсаар ойрхон хавж ширсний дээр ноцолдож буй 9 хос амьтан, 9 модны хайчилмал дүрсийг өнгийн утсаар зээглэн хатгаж чимэглэсэн байна.

Ноцолдож буй 9 хос амьтнаас 5 нь улангассан бух болон бартай төстэй домгийн араатнууд өөд өөдөөс харан тулалдаж буй дүрс бол 4 нь зугатаж буй буга хандгайн төрлийн амьтны нуруунд ассан далавчит араатны дүрс байна. Ширдэгийг чимэглэсэн домгийн шинжтэй эдгээр араатны дүрсүүд нь ихэд алдаршсан бөгөөд Хүннүгийн дүрслэх урлагийн түвшинг илтгэх чухал олдворт тооцогддог.

Ноён ууланд малтлага хийсэн П.К.Козловын экспедицийнхэн 6-р булшнаас олдсон ширдэгний нэгийг дундуур нь хайчлан хувааж нэг талыг Монголд үлдээсэн нь өдгөө Монголын Үндэсний музейд хадгалагдаж буй бол нөгөө хэсэг нь ОХУ-ын Эрмитаж музейд буй. Түүнээс гадна Эрмитажид өөр нэг бүтэн эсгий ширмэл ширдэг хадгалагдаж байгаа юм.

Монголын Үндэсний музейд буй эсгий ширмэл ширдэгний хэсгийг Монгол Улсын Соёлын өвийг хамгаалах хуулийн дагуу Засгийн газрын тогтоолоор “Монголын хосгүй үнэт өв”-д бүртгэсэн ажээ. (Г.Эрэгзэн)