Тэрэлжийн дөрвөлжин агаарын зураг (Мөнгөнморьт , Төв аймаг)

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хасар балгас
Хамаа бүхий үг Шороон хэрэм, тахилгын газар
Төрөл Хот суурины дурсгал
Түүхэн эрин үе Хүннүгийн үе
Он цаг НТӨ III- НТ II зуун
Салбар Археологи

Тэрэлжийн дөрвөлжин

Хүннүгийн үеийн суурин газар.

Төв аймгийн Мөнгөнморьт сумын нутагт орших Хүннүгийн хотын үлдэгдэл юм. Тэрэлжийн гол Хэрлэн голд цутгах адаг хэсэгт голын зүүн эрэгт оршино.

Уг хотын туурийг анх 1925 онд Оросын эрдэмтэн Б.Я.Владимирцов, Буриад эрдэмтэн Базар Бараадин нар олж үзэн багахан хэмжээний малтлага хийсэн бөгөөд нутгийн иргэдийн аман домогт үндэслэн “Хасар балгас” хэмээн үзсэн байдаг. Харин 1949 онд Оросын эрдэмтэн С.В.Киселев дурсгалаас олдсон олдворуудыг үзээд Хүннүгийн үед холбогдох боломжтой хэмээх таамгийг дэвшүүлсэн ба 1952 онд Х.Пэрлээ агсан археологийн сорил малтлага хийж, Хүннүгийн үед холбогдохыг баттай тогтоожээ. 2007-2008, 2015-2016 онд Монгол-Оросын хамтарсан судалгааны баг хотын дэвсгэр зургийг дахин үйлдэж, хэрэм доторх гол барилга, түүний дэргэд байрлах жижиг барилгын ором, уг барилга болон төв барилгыг холбосон байгууламжийн хэсэг зэрэг газруудад малтлага судалгаа хийсэн байна. Мөн хэрмийн дотор, хэрмийн ойр орчин зэрэг газруудад геофизик, гео соронзон үелзлэлийн тандалт хийжээ.

Тэрэлжийн дөрвөлжингийн хүрээлсэн шороон хэрэм нь тэг дөрвөлжин хэлбэртэй, хэрмийн гадуур усан татаал байсан бололтой хонхорхой бий. Шороон хэрмийн хэмжээ 235х235 м, одоо байгаа дагтаршуулсан шороон далангийн өндөр 0.6-0.8 м орчим, өргөн нь 10-12 м байна. Хэрмийн дөрвөн хананы дунд хэрд тус бүр нижгээд хаалганы ором мэдэгдэх ба хэрмийн төвд баруунаас зүүн тийш сунасан 60х32 м хэмжээтэй нэгэн томоохон барилгын ор, түүнээс баруун өмнө тийш 50 м зайд 35х30 м, 25х20 м хэмжээтэй 2 жижиг барилгын ор болох 2-2.5 м өндөртэй шороон овгор бий.

1952 онд Х.Пэрлээ агсан гол барилга, туслах барилга, хэрмийн үлдэгдэл, усан татаал зэрэг 10 газарт жижиг сорилын малтлага хийж хүн удаан суугаагүй тахилгын газар бололтой хэмээн таамаглажээ. Харин сүүлийн үед зарим судлаачид тахилгын газар бус Хүннүгийн үеийн язгууртны “өвлийн орд” хэмээн үзэх болсон байна. (Г.Эрэгзэн)

Ашигласан ном зохиол

Пэрлээ Х. Монгол ард улсын эрт, дундад үеийн хот суурины товчоон. УБ., 1961.

Эрдэнэболд Л. Хүннүгийн хот суурины судалгааны асуудалд // “Талын эзэнт гүрэн-Хүннү” симпозиумын илтгэлийн эмхэтгэл, 2008, т. 365-369

X
by AdChoices

Эрдэнэболд Л., Бямба-Очир Ц., Крадин Н.Н., Ивлиев А.Л., Васютин С.А., Ковычев Е.В.,Харинский А.Н. Тэрэлжийн дөрвөлжин балгасанд явуулсан 2015 оны археологийн малтлага судалгаа  // “Монголын археологи-2015” Эрдэм шинжилгээний бага хурлын эмхтгэл, УБ., 2016, т. 123-124.

 

 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол