Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хуай ван (淮王)
Хамаа бүхий үг Юань, Тогоонтөмөр хаан
Төрөл түүхэн хүн
Цаг үе Юань улс
Хэний хаанчлалын үед Тугтөмөр хаан-Тогоонтөмөр Ухаант хаан
Салбар, чиглэл түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол гэх мэт) Чжэньнань ван (鎭南王), Сюаньжан ван (宣讓王), Хуай ван (淮王)
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1286
Нас барсан он, сар, өдөр 1368
Овог, аймаг Хиад Боржигин
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, ах дүү, хүү охин гэх мэт) Өвөг эцэг нь Хубилай хаан, эцэг нь Тогоон.

Төмөрбух

Юань улсын эцэс үеийн улс төрийн зүтгэлтэн.

Төмөрбух (帖木兒不花) бол Хубилай хааны ач, Чжэньнань ван (鎭南王) Тогоон (脫歡)-ы дөрөвдүгээр хөвгүүн. Түүний эцэг Тогоон бол Хубилайн есдүгээр хөвгүүн бөлгөө. Угтаа Чжэньнань вангийн хэргэмийг залгамжлах ёстой түүний ач дүү Борбух (孛羅不花) балчир байсан тул Төмөрбух Чжэньнань ван залгамжилжээ.

Тугтөмөр хааны үе буюу 1328 онд Төмөрбухад шар болон цагаан алт, мөнгө зоос шагнажээ. 1331 онд Борбух өсөж том болсон тул вангийн хэргэмийг түүнд буцаахыг хүссэн боловч зөвшөөрсөнгүй, Сюаньжан ван (宣讓王) хэмээн халж өргөмжлөөд, алтан тамга олгон, Лучжоу (廬州)-д шилжүүлэн суулгажээ. 1335 онд Лучжоу, Жаочжоу (饒州)-гийн бэлчээр газрыг зуун хуваарь авч, Төмөрбухад олгожээ. Мөн 1336 онд түүнд гэр худалдан авах зоос дөрвөн мянган хэсэг хүртээжээ.

1339 онд чэнсян Баян засгийн эрхийг барьж байх цагт зарлигийг хуурмаглан үйлдэж, Төмөрбух нарыг дорд үзэж байв. 1341 онд Төмөрбухад Сюаньжан вангийн тамгыг (чэнсян Баянгийн үед хурааж авсан бололтой) эргүүлэн өгч Хуайси-г сахиулжээ. 1352 онд Лучжоу-гийн нутагт бослого самуун дэгдэхэд Төмөрбух олон ван Хитадай (乞塔歹) нарын хамт дайсныг довтолж, толгойлогчийг нь  олзолсон тул Тогоонтөмөр хаан алтан бүс, мөнгөн зоос шагнажээ.

1356 онд Төмөрбух нарыг цэрэг авч Хуайцин чөлгө (懷慶路)-г сахиж дайсныг тосох зарлиг буулгажээ. 1367 онд Төмөрбухыг дэвшүүлж Хуай ван (淮王) өргөмжлөн алтан тамга хүртээв. 1368 оны намрын эхэн сард Төмөрбухаар төрийн хэргийг мэдүүлж, зүүн этгээдийн чэнсян Цинтунгаар туслуулан хамтаар нийслэл хотыг сахиулжээ. Төмөрбух Мин улсын цэрэг Дайдуг эзлэх үед амь үрэгджээ. (Ц.Цэрэндорж)

 

Ашигласан ном зохиол

Лю Цзи, Умар газар одсон хувийн тэмдэглэл (орчуулсан Цэрэндорж Ц.) – “Умар газар одсон хувийн тэмдэглэл, Умрыг төвшитгөсөн тэмдэглэл”, УБ., 2016

Юань улсын судар (хятад хэлээр)

Далай Ч., Монголын түүх (1260-1388), гутгаар дэвтэр, УБ., 1992

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол