Гол мод-2 дурсгалын язгууртны булшнаас илэрсэн шилэн аяга (Өндөр-Улаан сум, Архангай аймаг)

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Шилэн аяга, адууны тоног, домгийн амьтны дүрст эдлэл
Төрөл Булш оршуулгын дурсгал
Түүхэн эрин үе Хүннүгийн үе
Он цаг НТӨ I- НТ I зуун
Салбар Археологи

Гол мод-2 дурсгалын Хүннүгийн язгууртны булш

Монголын төвийн бүс нутгаас илэрсэн Хүннүгийн язгууртны оршуулгын томоохон цогцолбор дурсгал.

Гол мод-2 дурсгалт газар нь Архангай аймгийн Өндөр-Улаан сумын төвөөс зүүн хойш 60 км зайд оршино. Оршуулгын газар байрлах хэсгийг нутгийнхан Балгасан тал хэмээн нэрлэдэг байна. Энэ нь чулууг ашиглан дөрвөлжин хэлбэрээр тойруулж тавьсан гол хэсэг болон өмнө талд залгуулан байгуулсан урт үүдэвч бүхий булшны гадаад байгууламжийн хэлбэр нь мэдэхгүй хүнд байшин барилгын суурь үлдэц мэт харагддагтай холбоотой ажээ. Хүннү булшнууд Хануйн голын хөндийтэй нийлэх Гол модны аманд, Бугатын нурууны арын налууд байрлана. Оршуулгын газрын хойд талаар Элст хэмээх уулын жижиг гол урсах ба өмнө, зүүн өмнө хэсгээр өндөр уулс, баруун, баруун хойд талаар элсэрхэг тал газар хүрээлэн байна. Булшнууд баруунаас зүүн тийш цуварсан байдалтай тавигдсан бөгөөд оршуулгын газар уртааш 2.2 км, өргөөш 1.3 км талбай эзлэнэ. Энд нийт 452 булшийг илрүүлж бүртгэсэн байна.

Дурсгалыг 2001 онд Монгол-Америкийн хамтарсан “Хануйн хөндий” төслийн хээрийн шинжилгээний анги хайгуулын явцад илрүүлж, тэр жилдээ булшнуудын байрлал зүйн дэвсгэр зургийг үйлджээ. Харин 2002-2011 оны хооронд Улаанбаатарын Их сургуулийн судлаачид тус оршуулгын газрын хамгийн том хэмжээтэй болох 1-р булш болон түүний дагуул 30 булшийг малтан шинжлэх ажлыг хийсэн байна.

Гол мод-2 дурсгалын 1-р булш нь Монголд малтлага хийсэн хамгийн том хэмжээтэй булш бөгөөд урт нь үүдэвчний хамт 84 м хүрч байжээ. Түүнээс гадна энэ булшны нүх ч мөн адил маш гүн буюу 22 м хүрсэн байдаг. Булш эрт цагт тоногдож сүйтгэгдсэн байсан ч адууны тоног хэрэглэл, 10 гаруй сүйх тэрэгний үлдэгдэл, хаш эдлэл, чий будагтай сав суулга, хүрэл тогоо, гоёл чимэглэлийн зүйлс зэрэг сонирхолтой олдвор эд өлгийн зүйлс илэрчээ. Энэ булшнаас илэрсэн олдворууд дундаас амьтны дүрсийг товойлгон сийлбэрлэсэн хаш эдлэл, домгийн ганц эвэрт амьтдын дүрстэй эмээлийн хударга хөмөлдрөгний алт, мөнгөн чимэгнүүд зэрэг нь судлаачид төдийгүй олон нийтийн анхаарлыг татдаг. Түүнээс гадна язгууртны булшны нэгэн дагуул булшнаас Ромын хийцийн хөх өнгийн шилэн аяга илэрсэн нь ховор үнэт олдвор юм. (Г.Эрэгзэн)

Ашигласан ном зохиол

Miller B.K., Allard F., Erdenebaatar D., Lee Ch. A Xiongnu tomb complex: Excavation at Gol Mod 2cemetery, Mongolia (2002-2005) // Mongolian Journal of Anthropology, Archaeology and  Ethnology. Vol. 2, No. 2(271), УБ., 2006, т. 1-21.

Эрдэнэбаатар Д., Идэрхангай Т., Мижиддорж Э. Балгасын тал дахь Гол мод-II-ын язгууртны Iбулшны 30-р дагуул булшны судалгааны үр дүнгээс // МУИС-ийн Улаанбаатарсургууль, Нийгмийн шинжлэх ухааны эрдэм шинжилгээний бичиг. No. 6(5) УБ., 2010, т. 68-81.

X
by AdChoices

Эрдэнэбаатар Д., Батболд Н., Францис А., Брайн М. Хүннүгийн булшнаас олдсон тамгатайшагай // Studia historica. Tom. XXXIII, Fasc. 17. УБ., 2003, т. 176-190.

Эрдэнэбаатар Д., Идэрхангай Т., Мижиддорж Э., Оргилбаяр С., Батболд Н., Галбадрах Б.,Маратхаан А. Балгасан тал дахь Гол мод 2-ын Хүннүгийн язгууртны булшны судалгаа.УБ., 2015.

 

 

 

 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол