Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Ван Баобао
Хамаа бүхий үг Юань, Умард Юань, Тогоонтөмөр хаан
Төрөл түүхэн хүн
Цаг үе Юань улс
Хэний хаанчлалын үед Тогоонтөмөр Ухаант хаан, Аюушридара Билэгт хаан
Салбар, чиглэл түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол гэх мэт) Ван Баобао (王保保)
Хүйс эр
Овог, аймаг Баяд
Албан тушаал Гуанлудайфу, Төв бичгийн мужийн засгийн хэргийг тэгшлэн шийтгэгч түшмэл, Хэнань, Шаньдун зэрэг газрын салбар Шумиюань-ы хэргийг хавсран мэдэгч, Чжаньшиюань-ы хэргийг бүхнийг мэдэгч, тайвэй, мөнгөн хөх тэмдэгт улсыг тэтгэсэн сайд, Шумиюань-ы хэргийг мэдэгч, тайцзичжаньши түшмэл, Төв бичгийн мужийн зүүн этгээдийн чэнсян, цэрэг улсын хүнд хэргийг тэмдэглэгч бөгөөд хамт улсын судрыг харалзан зохион, Шумиюань-ы хэргийг мэдэгч, тайцзичжаньши түшмэл, Хэнань ван, Ци ван, Төв бичгийн мужийн баруун этгээдийн чэнсян
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, ах дүү, хүү охин гэх мэт) Өвөг эцэг нь Баяудай, эцэг нь Сайнчи Хутаг. Эх нь Хорь найман овогт, нагац өвөг нь Аругун, нагац ах нь Цагаантөмөр. Дүү нь Туйнтөмөр, Налуй, охин дүү нь Гуань иньну.

Хөхтөмөр

Юань улсын эцэс үеийн улс төрийн зүтгэлтэн, цэргийн жанжин.

Юань улсын эцсийн улирлын Монголын цэргийн нэрт жанжин, төрийн зүтгэлтэн. Хөхтөмөр нь нагац ах Цагаантөмөр жанжны дэргэд өсөж хүмүүжсэн бөгөөд анхандаа дэд чжаньши түшмэл (副詹事)-ийн албан тушаалтай байжээ. Цагаантөмөр жанжин Шаньдунгийн улаан алчууртны бослогыг дарж яваад 1362 онд алагдсанд Хөхтөмөр түүний цэргийг ерөнхийлөн захирах болов.

1362 оны 6-р сард Хөхтөмөрт гуанлудайфу (光祿大夫, бас “төрд тусалсан сайд” хэмээн орчуулдаг), Төв бичгийн мужийн засгийн хэргийг тэгшлэн шийтгэгч түшмэл (中書平章政事), Хэнань, Шаньдун зэрэг газрын салбар Шумиюань-ы хэргийг хавсран мэдэгч (知河南山東等處行樞密院事) бөгөөд Чжаньшиюань-ы хэргийг бүхнийг мэдэгч (同知詹事院事)-ийн хэргэм зэрэг олгожээ. Мөн оны өвлийн дунд сард түүнийг тайвэй (太尉) бөгөөд мөнгөн хөх тэмдэгт улсыг тэтгэсэн сайд (銀靑榮祿大夫) өргөмжилж, Төв бичгийн мужийн засгийн хэргийг тэгшлэн шийтгэгч түшмэл (中書平章政事), Шумиюань-ы хэргийг мэдэгч (知樞密院事), тайцзичжаньши түшмэл (太子詹事, хуантайцзийн ордны хэргийг хариуцсан түшмэл) болгож, Цагаантөмөр жанжны цэргийг захируулжээ.

Хуантайцзи Аюушридара өөрийн эх Ки овогтын хамтаар Тогоонтөмөр хааныг ширээнээс буулгахаар тэмцэлдэх үед Хөхтөмөр Аюушридарагийн эсрэг хүчин болох Бортөмөрийн цэргийг 1364 онд бутцохиж, улмаар 1365 онд Аюушридара-г нийслэлд хамгаалан хүргэжээ. Ийм гавьяа байгуулсан учир 1365 оны намрын сүүл сард Хөхтөмөрийг тайвэй, Төв бичгийн мужийн зүүн этгээдийн чэнсян болгож, цэрэг улсын хүнд хэргийг тэмдэглэгч (錄軍國重事) бөгөөд хамт улсын судрыг харалзан зохион (同監修國史), Шумиюань-ы хэргийг мэдэгч (知樞密院事), тайцзичжаньши түшмэл (太子詹事)-ийг хавсаргажээ. Мөн оны өвлийн илүү эхэн сард Хөхтөмөрийг Хэнань ван (河南王) өргөмжилж, хуантайцзийн оронд дайлаар мордуулж, энэхүү аян дайнтай холбоотой цэрэг иргэний бүхий л хэргийг бие даан шийтгэх эрх олгожээ.

1367 оны 10-р сард ялтайн учир Хөхтөмөрийн тайфу (太傅), Төв бичгийн мужийн зүүн этгээдийн чэнсян (中書左丞相) тушаалыг нь хураан авч, Хэнань ван цолыг нь хэвээр үлдээжээ. 1368 оны намрын илүү эхэн сард буюу Тогоонтөмөр хаан Дайдугаас Шанду руу зайлахын өмнөхөн Хөхтөмөрийн урьдны цол, хэргэм тушаалыг сэргээгээд, Мин улсын эсрэг дайлаар мордох тушаал буулгажээ.

1368 оны намрын дунд сард Тогоонтөмөр хаан Хөхтөмөрийг Ци ван өргөмжлөв. Мөн оны өвлийн тэргүүн сард Хөхтөмөр Мин улсын цэрэгт цохигдон Тайюань-ыг орхиж, Ганьсу муж руу ухарчээ. 

1369 оны хаврын тэргүүн сард Тогоонтөмөр хаан Хөхтөмөрийг Төв бичгийн мужийн баруун этгээдийн чэнсянгаар томилсон бөгөөд энэ үеэс тэрээр Тогоонтөмөр хаанд элч илгээн, холбоо барих болжээ. 1370 оны зуны эхэн сард Хөхтөмөр Мин улсын Сюй Да жанжны цэрэгт цохигдон Ганьсу-гаас Хархорумын зүг ухарч, Аюушридара хаантай нийлэв. Улмаар Хөхтөмөр жанжин 1372 онд Сюй Да-гийн удирдсан Мин улсын 3 замын цэргийг бутцохиж, Мин улсад эзлэгдээд байсан нутаг руу сөрөг довтолгоон хийх болжээ. 1376 онд Хөхтөмөр Корйө улсын ванд захидал илгээж, Корйө улсыг дахин Монголын талд оруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэжээ. Хөхтөмөрийг 1375 онд Алтайн Хар нохой хэмээх газарт өөрийн ордондоо нас барав хэмээн “Мин ши”-д тэмдэглэсэн нь эргэлзээтэй. (Ц.Цэрэндорж)

 

Ашигласан ном зохиол

Лю Цзи, Умар газар одсон хувийн тэмдэглэл (орчуулсан Цэрэндорж Ц.) – “Умар газар одсон хувийн тэмдэглэл, Умрыг төвшитгөсөн тэмдэглэл”, УБ., 2016

Мин улсын судар (хятад хэлээр)

Юань улсын судар (хятад хэлээр)

Далай Ч., Монголын түүх (1260-1388), гутгаар дэвтэр, УБ., 1992

Идэр Д., Юань улсын их түшмэл Хөхтөмөр, УБ., 2012

Монгол улсын түүх, дэд боть, УБ., 2003

첵메드 체렝도르지, 14세기 후반 동아시아의 국제정세와 북원과 고려의 관계, 한국학중앙연구원 박사학위논문, 2011 (солонгос хэлээр)

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Ганболд Ж., Мөнхцэцэг Т.,  Наран Д., Пунсаг А., Монголын Юань улс, УБ., 2006