Хүннүгийн оршуулгын дурсгалын нэгэн төрөл бөгөөд жирийн иргэдийн булшнаас хэлбэр, хийц, хэмжээ оврын хувьд эрс ялгарна.

Хүннүгийн язгууртны булш нь газрын өнгөн хөрсөн дээр дөрвөлжин хэлбэртэй харагдах бөгөөд гол онцлог нь өмнө талдаа урт гонзгой үүдэвчтэй байдаг. Энэ хэлбэрийн булшийг анх 1924 онд Төв аймгийн Батсүмбэр, Борнуур, Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумдын заагт орших Ноён уулын дурсгалт газарт малтан шинжилсэн ба түүнээс хойш Архангай аймгийн Хайрхан сумын Гол мод, Архангай аймгийн Өндөр-Улаан сумын Гол мод-2, Хэнтий аймгийн Баян-Адарга сумын Дуурлиг нарс, Ховд аймгийн Манхан сумын Тахилтын хотгор, Өвөр Байгалд Ильмийн ам, Царам зэрэг газарт судалснаар Хүннүгийн язгууртнууд, ялангуяа Хүннү гүрний төрийг барьж байсан шаньюйн удмынхны оршуулга хэмээн таамаглах болжээ. Дурдан буй газруудаас гадна Хэнтий аймгийн Биндэр сумын Бор булагийн ам, Улаанбаатар хотын ойролцоох Сэлбийн ам, Говь-Алтай аймгийн Тайшир сумын Овооно хар зэрэг дурсгалаас Хүннүгийн язгууртны булш илэрчээ.

Хүннүгийн язгууртны булшны хэмжээ харилцан адилгүй. Бага нь 5-10 м, дундаж нь 10-20 м, том нь 20-30 м хэмжээтэй ба 40-50 м хэмжээтэй онцгой том булшнууд цөөн тоотой илэрсэн байдаг. Энэ хэлбэрийн булшны нүх дээрээс доош шатлан ухсан, маш гүнзгий байна. Гүехэн нь 5 м орчим байх бол хамгийн гүн нь 22 м хүрч байжээ.

Оршуулгын хэсэгт нас барагчийн шарилыг дан болон давхар модон хашлага (бунхан) дотор модон авсанд хийж оршуулсан байх бөгөөд авсыг нимгэн алтан чимгээр чимэглэж, дор нь амьтны дүрстэй эсгий ширдэг дэвсч, хашлагын ханыг торго нэхмэлээр бүрэх зэргээр оршуулгын хэсгийг маш их ажил болгон засч чимэглэсэн байдаг. Чий будагтай аяга савнууд, хүрэл тогоо, сав суулга, дэнгийн цөгц, том хэмжээний шавар ваар, алт мөнгө үнэт чулуун чимэг зүүлт, адуу малын тоног хэрэглэл зэрэг олдвор эд өлгийн зүйлийг дагалдуулан тавьдаг байжээ. Мөн модон хашлагын дээр нэгээс арав гаруй тооны сүйх тэрэг, олон адууны ясыг хойлго болгосон байдаг.

Хүннүгийн язгууртны эдгээр булшнууд бүгд НТӨ I- НТ I зуунд хамаардаг. (Г.Эрэгзэн)