Мангасын хүрээ хүннүгийн хот суурин

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Хүннү гүрэн, Хүннүгийн археологийн дурсгалууд, Гуа дов, Тэрэлжийн дөрвөлжин, Бороогийн суурин, Баянбулагийн туурь
Төрөл Хот суурин
Түүхэн эрин үе Хүннү үе
Он цаг НТӨ III- НТ II зуун
Салбар Археологи

Хүннүгийн хот суурин

Хүннүгийн археологийн дурсгалын нэгэн төрөл, Монгол нутгаас илэрсэн хамгийн эрт үед холбогдох хот суурин газрын ул мөр.

Хүннүчүүдэд холбогдох археологийн дурсгалын дийлэнх нь булш оршуулга боловч цөөнгүй тооны хот суурины дурсгал илэрсэн байна. Одоогоор Монгол болон ОХУ-ын Буриадын БНУ, Хакасын БНУ, БНХАУ-ын Өвөр Монголын ӨЗО, Шаньси мужийн нутгаас Хүннүгийн үед холбогдох хот суурины үлдэгдэл болох 20 гаруй дурсгалт газар илэрч судлагджээ.

Манай хилийн гадна орших Хүннүгийн хот суурины дурсгалууд нь Өвөр Байгалд орших Иволгын суурин, Дурени (Дөрөө), Дурени-2, Баян-Өндөр, Мангиртай, Хакаст буй Абакан (Ли Лины ордон), Өвөр Монголын Ордост байгаа Тунванчен, Хятадын Шаньси мужийн Дабаодун зэрэг юм.

Харин Хүннүгийн хот суурины дурсгалын дийлэнх буюу 16 хот, суурин газрын үлдэгдэл Монгол Улсын нутгаас илэрчээ. Монголоос илэрсэн Хүннүгийн хот суурины дурсгал нь Гуа дов, Тэрэлжийн дөрвөлжин, Бүрхийн дөрвөлжин, Өндөр дов, Хүрээт дов, Цэнхэрийн голын хэрэм, Баруун Дөрөөгийн хэрэм, Шувуутайн голын хэрэм, Дов дэрсний хотын туурь, Баянбулагийн туурь, Мангасын хүрээ, Сайрын балгас, Талын гурван хэрэм, Бороогийн суурин, Эгийн голын Баянголын суурин, Овоотын баруун хавцлын балгас зэрэг 16 газар болно. Эдгээр хот суурины дурсгалууд нь байрлах газар нутаг, бүтэц зохион байгуулалт, үүрэг зориулалтаар харилцан адилгүй юм. Тухайлбал, байрлалын хувьд нь Монголын төв нутаг, зүүн бүс нутаг, говийн бүсэд байрлах дурсгалууд хэмээн ялгаж үзэх боломжтой бол бүтэц зохион байгуулалтаар нь шороон хэрэмтэй болон хэрэм бэхлэлтгүй задгай суурин (тосгон) хэмээн хуваах боломжтой. Үүрэг зориулалтын хувьд нь засаг захиргааны төв, тахилын газар, хилийн бэхлэлт, гар урчуудын тосгон зэргээр ялгаж үзэх нь бий. Гэхдээ цөөн хэдэн дурсгалаас бусад газарт археологийн малтлага судалгаа бага хийгдсэн тул эдгээр хотуудын нийгэмд гүйцэтгэсэн үүрэг, эдийн засгийн ач холбогдол, хотын амьдралын хэв маяг зэрэг олон асуудлууд бүрхэг хэвээр байна. (Г.Эрэгзэн)

Ашигласан ном зохиол

Пэрлээ Х. Монгол ард улсын эрт, дундад үеийн хот суурины товчоон. УБ., 1961.

Төрбат Ц., Гантогтох Г. Хүннүгийн хот суурины судалгааны асуудалд // Acta historica. Tom. XI,

Fasc. 3. УБ., 2010, т. 26-30.

Хүннүгийн толь бичиг. Эмхэтгэн нийтлүүлсэн Ц.Төрбат. УБ., 2011, т. 1-214.

Хүннүгийн түүх, соёл. Хянан нягталсан Ж.Болдбаатар, П.Дэлгэржаргал. УБ., 2011, т. 1-410.

Эрдэнэболд Л. Хүннүгийн хот суурингийн судалгааны асуудалд // Талын их эзэнт гүрэн–

Хүннү. International symposium in celebration of the 10 anniversary of MON-SOL Project. National Museum of Korea. Seoul, 2008, pp. 362-375.

Давыдова А.В. Иволгинский археологический комплекс. Т. 2. Иволгинское городище. СПб.,

1995.

Данилов С.В. Города в кочевых обществах Центральной Азии. Улан-Удэ, 2004.

Honeychurch W., Amartuvshin Ch. An examination of Khunnu period settlement in the Egiin Gol

vallеy, Mongolia // Studia archaeologica. Tom. I(XXI), Fasc. 5. УБ., 2003, т. 59-65.

Эрэгзэн Г. Хэрлэн голын сав дахь Хүннүгийн хот, суурины тухай // “Умард Хятад, Монгол

болон Байгалын Сибирийн эртний соёл” ОУЭШХ. Хөххот (2015, 10-р сар). Илтгэлийн

эмхтгэл. II дэвтэр. Бээжин, 2015, т. 649-656.

 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол