Угтаа Есөнтөмөрийн эцэг Гамала жинь ван цолтойгоор уугуул Монгол нутагт сууж, Өгэдэйн угсааны Хайдугаас монгол нутгийг хамгаалах үүргийг хүлээж байв. Есөнтөмөр 1302 онд эцгийнхээ жинь ван (жонон) цолыг залгамжилж, уугуул Монгол нутгийг захиран Хархорумд суужээ. 1323 онд Тэгш тэргүүтэй ноёд төрийн эсрэг хуйвалдаан зохиож, Шидбал хаан, түүний шадар ноён Байжу нарыг хороогоод, Есөнтөмөрийг хаан ширээнд суулгажээ. Хаан сууринд суух ёслол 1323 оны намар Хэрлэний Хөдөө аралд болжээ. Есөнтөмөр чадвар муутай, шийдэмгий бус зан ааштай учир Тэгш түүнийг утсан хүүхэлдэй болгоход хамгийн тохиромжтой гэж үзсэн гэж судлаачид таамагладаг. Гэвч Есөнтөмөр хаан суумагцаа өмнөх хааныг хороосон ялтай хэмээн Тэгш нарыг баривчилж цаазаар аваачсан билээ. Мөн оны өвлийн сүүл сард Дайду хотод залрав. 1324 оноос эхлэн Тайдин хэмээн оны цолыг хэрэглэсэн тул оны цолоор нь Тайдин ди хэмээн нэрлэх нь ч бий. Тэгээд өөрийн хатан Бабуханыг их хатнаар, хөвгүүн Аригиба (бас Ашидхив ч гэдэг)-г хаан ширээ залгамжлах хунтайжаар тус тус өргөмжлөв. 

1325 онд хятадуудыг зэр зэвсэг биедээ авч явахыг хориглосон тушаал гаргаж, Да Юань улсыг 18 мужид хувааж, засаг захиргааны шинэчлэлт хийжээ. Түүнчлэн буддын лам хувраг, даосын суртлын санваартнуудын дур зоргоороо авирлах явдлыг хязгаарлах зорилгоор зарим арга хэмжээг авсан боловч төдий л үр дүнд хүрээгүй ажээ.

Есөнтөмөр олон жил монгол нутагт сууж байсан учраас төв засгийн газрын түшмэдтэй хэл амаа ололцоход бэрхшээлтэй байжээ. Тиймээс өөрийн шадар түшмэл байсан Даулат шах гэгч иран гаралтай хүнийг баруун гарын чэнсянгаар томилж, улс төрийн хэргийг хариуцуулжээ.

1328 оны хавар Есөнтөмөр хаан Дайдугийн ойролцоо байдаг хаадын ав хоморгын газар болох Люйлинь-д ав хийхээр очоод, өвчин олсон боловч, цааш зуны нийслэл Шанду руу одох замдаа мөн оны намар нас баржээ. Түүнийг хорлогдсон гэж таамагладаг. Есөнтөмөрийг нас бармагц Даулат шах нар түүний хүү Аригиба-г хаан сууринд суулгажээ.

Есөнтөмөр хааны зарлигаар «Богд хүмүүсийн дүрэм зарлиг” гэдэг зохиолыг орчуулснаас гадна “Хубилай хааны сургаал” зэргийг найруулан  зохиожээ. (Ц.Цэрэндорж)