Монгол гүрний үеийн хүн чулуун хөшөөний ихэнхи нь Монголын зүүн өмнөд хэсгээр байрлажээ. Сүүлийн үеийн судалгаагаар ийм төрлийн хүн чулуун хөшөө одоогийн манай хилээс урагш БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Шилийн гол аймгийн нутгаар байдаг. Монгол улсын нутаг дэвсгэрээс одоогоор 8 аймгийн 17 сумын нутагт 74 тооны хүн чулуу бүртгэгдээд байна.
     Монгол гүрний үеийн хүн чулуун хөшөө нь хийсэн дүрслэл, дүрслэн гаргасан эд юмс, зохион байгуулалт зэрэг зүйлээрээ өөрийн гэсэн онцлог шинжийг агуулна. Дорнод Монголын хүн чулуун хөшөөнд дүгрэг хэлбэр гарган овоолж хийсэн булш гэмээр байгууламжийн зүүн өмнөд хэсэгт мөн зүүн өмнө зүг хандуулан байрлуулсан байх ба Түрэгийн цогцолбор дурсгалд заавал байдаг онцлог зүйлс болох шороон хэрэм, усны суваг, бичигт хөшөө, ан амьтан, цуварсан зэл чулууны аль аль нь байхгүй ажээ. 
     Дорнод Монголд босоо, суугаа байдлаар урласан хүн чулуун хөшөөнд аль аль нь тохиолдох боловч дийлэнхийг түшлэгтэй сандалд суусан байдлаар дүрсэлсэн нь эдгээрийн өвөрмөц шинж бөгөөд хүний биеийн бүхэл хэсгийг аль болох бүрэн дүрслэхийг хичээсэн байдаг. Ялангуяа хөлийг нарийн нямбай сийлж гаргасан нь бусад үеийн хүн чулуун хөшөөнөөс эрс ялгардаг. 
     Монголын үеийн хүн чулуун хөшөөний өөр нэгэн онцлох шинж нь баруун гартаа хундага барьж, зүүн гараа сандлын түшлэг, эсвэл өвдөг дээрээ тавин сандал дээр суугаа байдлаар урладаг юм. Харин баруун гарт нь сав бариулан дүрсэлдэг нь Түрэгийн болоод нийт нүүдэлчдийн хүн чулуун хөшөө бүтээх урлагийн нийтлэг заншил билээ. Монголын үеийн хүн чулуун хөргийн хэв загвар, зохиомжийн онцлог шинжүүдийг нарийвчлан авч үзвэл эр хүний хөрөг дүрсээс гадна эмэгтэй хүнийг дүрсэлсэн хөшөө байгаа бөгөөд тэдгээр нь гэзэг үс, дээл хувцас, эд хэрэглэл болон бие бялдарын ерөнхий төрхөөр хоорондоо эрс ялгаатай ажээ. 
     Мөн дундад эртний монгол хөрөг чулуунд дүрсэлсэн эд өлгийн соёлын холбогдолтой зүйлс буюу гэзэг үс, малгай, дээл, бүс, гутал, хундага сав, хавтага, хутга, гоёлын ба шүтлэгийн зүйлс, сандал суудал зэргийн хэлбэр хийц маяг нь тун сонирхолтой бөгөөд ер нь хүн чулуунд дүрсэлсэн эдгээр зүйлс нь тухайн ард түмний зан заншил, угсаа гарлыг тогтооход чухал үүрэгтэй юм. Монголын үеийн хүн чулуун хөрөгт дүрсэлсэн эд зүйлс нь XIII зууны үед монголд айлчлан ирж монголчуудын зан заншил, төрх байдлын талаар тодорхой тэмдэглэн бичсэн өрнө дорнын элч жуулчдын тодорхойлолт, перс ном зохиолын чимэглэл зураг, Юань улсын нангиад зураачдын бүтээсэн монголчуудын ахуй амьдралын сэдэвт зураг, Турфанаас олдсон хана туурганы чимэглэл зураг зэргээс гадна булш оршуулгын малтлага судалгааны баримт хэрэглэгдэхүүнтэй яв цав тохирч байдаг билээ. (Ч.Амартүвшин)