Төв аймгийн Дэлгэрхаан сумын нутаг Их Хөшөөт хэмээх газарт /Улаанбаатар хотоос  баруун зүгт хоёр зуугаад  км/ орших эл дурсгалыг бас түрэг судлалын зарим ном зохиолд Куль-чурт зориулан босгосон хөшөөний түрэг бичээс ч гэдэг.  Хөшөөний өндөр нь 190 см, өргөн нь 61 см, зузаан нь 20 см. Дөрвөн талдаа бичээс бүхий байснаас хөшөөний зүүн зүг хандсан нүүрэн талд арван хоёр мөр, өмнө талд дөрвөн мөр, баруун талд арван гурван мөр, хойд талын бичээсүүд баларсан. Иймд одоо гурван талдаа нийт 29 мөр бүхий  түрэг бичээстэй.
   Хөшөөг анх В.Л.Котвич 1912 онд судалж бичээсийг нь А.Н.Самойловичийн хамт орчуулан, түүний түүхэн үндэслэлийг тодорхойлж нийтлүүлсэн нь уг дурсгалын талаар шинжлэх ухааны эргэлтэд орсон анхны бүтээл болсон. Түүнээс хойш Х.Н.Оркун, С.Е.Малов, Т.Т.Екин, Е.Трыяарский, Г.Айдаров нар судалснаас гадна 1979 онд  ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн эртний түрэг судлалын анги газар дээр нь судалж, хэв авч, баруун талын мөрүүдийн доогуур хөндлөн бичсэн нэг мөр бичээс байсныг нэмэн олж тодруулан тайлжээ.
    Эрдэмтэд хөшөөний арван дөрөвдүгээр мөрд байгаа “Сэцэн Куль-чур Тардуш түмнийг захиран суулаа” гэсэн өгүүлбэрт тулгуурлан энэхүү гэрэлт хөшөөг Куль-чур хэмээх ноёнд зориулан босгосон гэж үздэг. Уг бичээс маш их баларсан, утга төгссөн өгүүлбэр цөөвтөр, хөшөөний бичээсийг монгол хэлээр хараахан бүрэн орчуулаагүй болно. Гэрэлт хөшөөний гол агуулга нь “Чыкан Тонькук нэрийг өгсөн, Ышбара чыкан Күль-чур болсон”зэргийг хөшөөний нэг, хоёр, гуравдугаар мөрөнд тус тус өгүүлээд түүнээс хойшхи мөрүүдэд Күль-чурын аян дайн, хувцас хэрэглэл, тулалдаанд хурдан зээрд морь унаж явсан тухай, Йенчү голыг гаталж, Төмөр хаалганд, мөн Тежикт хүрч очсон, Есөн Огузад долоон удаа довтлон орсон, Хятад, Татабы, Харлуг зэрэгт хийсэн аян дайны тухай өгүүлсэн байна.
    Судлаачид “Күль-чур” гэдэг үгийг гарал суд¬лалын үүднээс тайлбарлахдаа эхний үгийг “Алдар гавъяат, алдарт” хоёр дахь “Чур” гэдгийг узбек хэлний “жура” буюу “нөхөр, найз үерхдэг хүн”, уйгур хэлний жора буюу найз, үерхдэг бүсгүй, туркмен хэлний “жора” буюу “найз” гэдэг үгтэй нэг гаралтайн дээр эртний перс, санскрит хэлний “чур чор, чура-чора”-той холбоотой гэж үздэг. Арвандөрөвдүгээр мөрд гарч байгаа “Беш балаг” гэдэг нэр нь “Таван балгас” гэсэн үг бөгөөд  тухайн үед тийм нэртэй хот байсан. Башбалаг гэдэг хотын нэр, мөн Хойд Тамирын Тайхир чулууны түрэг бичээст гардаг. Күль-чурыг улуг “их”, Ышбара, Чыкан” гэх мэт үгээр тодотгосон бол Тардушийн ноён болсон тэр үйл явдлыг өгүүлсэн арвандөрөв дэхь мөрөөс хойш түүнийг билгэ “сэцэн”гэсэн цолоор тодотгох  болсон. Мөн гуравдугаар мөрд “Их Күл чур наян насандаа тэнгэрт хальсан”, хориндөрөвдүгээр мөрд “...чур тегин, түүний хойноос дөрвөн тегин ирж  Ышбара сэцэн Күлв-чурыг оршуулсан...” гэж өгүүлс¬нийг бусад түүхэн хэрэг явдалтай харьцуулан судлаад Куль-чурыг 721 онд нас барсан гэж тогтоосон байна. (Ч.Амартүвшин)