Монголын түүхийн тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

Бугатын бичээс

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг	Куль-Тегины онгон ба гэрэлт хөшөө, Билгэ хааны онгон ба гэрэлт хөшөө, Тоньюкукын онгон ба гэрэлт хөшөө, Их Хөшөөт-Кульчурын гэрэлт хөшөө, Гэрэлт хөшөө, Бугатын бичээс, Хөл Асгатын дурсгал, Тариатын гэрэлт хөшөө, Эртний түрэгийн язгууртны онгон, Эртний Түрэгийн бичгийн дурсгал
Төрөл	Хөшөө дурсгал
Түүхэн эрин үе	Түрэгийн үе
Он цаг	НТ VI зуун
Салбар	Археологи

Бугатын бичээс

Түрэгийн үед холбогдох руни бичгийн дурсгал

Архангай аймгийн Их Тамир сумын нутаг Хойд Тамирын голын зүүн цутгал Баянцагаан голын баруун хөвөөнөө энэхүү дурсгал анх байрлаж байжээ. Одоо Архангай аймгийн музейд хадгалагдаж буй.

Уг гэрэлт хөшөө анх 7.5х7.5 м хэмжээтэйгээр дөрвөлжлөн хийсэн овоолго чулуу, хүрээлсэн далан, шуудууны оромтой, мөн төв хэсэгтээ шүтээний сүм байсны ором болох дээврийн ваар, модон баганын үлдэгдэлтэй. Харин тоосгоны хагархай цөөтэй юм. Хэрмийн далангийн хэмжээ 59х30 м, шуудуу нь далангийн дотор талаар байсан ба 4.5 м өргөнтэй, 2 м гүн байжээ. Зэл чулуу нь 300 м урт, ихэнх нь босоо байрлалтай. Энэхүү дурсгалын бүрэлдэхүүнд яст мэлхий сууринд суулгасан согд үсэгтэй гэрэлт хөшөө ордог. Согд үсэгт хөшөө нь оройдоо хүүхэд хөхүүлж буй чонын дүрсийг нэлээд их уран сэтгэмж оруулан цоолборлосон дүрслэлтэй. Хөшөө суурь хоёрыг хоёуланг нь улбар өнгийн чулуугаар чадамгай урлажээ. Хөшөөний өндөр нь сууриас дээш 198 см, өргөн нь 73 см, зузаан нь 20 см. Суурийн урт 122 см, өргөн нь 93 см, өндөр 47 см.

Уг гэрэлт хөшөөг эртний Түрэгийн нэгдүгээр хаант улсын Татпар [Макан тегин] хааны дурсгалд зориулж 582 онд босгосон байна. Энэ нь эртний Түрэгийн хаант улсын бичгийн хамгийн эртний дурсгал гэж тооцогддог. (Ч.Амартүвшин)

Ашигласан ном зохиол

Баттулга Ц. Монголын руни бичгийн бага дурсгалууд. //Corpus criptorum, Tomus I, УБ., 2005.

Доржсүрэн Ц. 1956-1957 онуудад Архангай аймагт археологийн шинжилгээ хийсэн тухай. УБ., 1958.

Лившиц В.А., Кляшторный С.Г. Новая согдийская надпись из Монголии. Предварительное сообщение //Письменные памятники и проблемы истории культуры народов Востока V. Годичная научная сессия. ЛО ИВ АН. Л., 1969, стр. 51-54.

Лившиц В.А.Согдийская надпись из Бугута // ОУМЭ-ийн II их хурал. 1970.1 боть. УБ. 1973, т. 243-250.

Мэнэс Г. 1982 оны археологийн шинжилгээний тайлан. ТХГБС.

Klyashtorniy S.G., Livshits V.A. The sogdian Inscription of Bugut Revised // Acta Orientalia Academiae Hungaricae XXVI/1, 1972,p. 69-102.

Yutaka Yoshida. Sogdian Part оf Bugut Inscription // Provisional report of researches on historical sites and inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998. Edited by Takao Moriyasu and Ayudai Ochir. The Society of Central Eurasian Studies, Toyonaka, Osaka University, 1999, pp. 122-124.