Олон Довын уйгур булш (Хотонт сум, Архангай аймаг)

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Уйгур булш
Хамаа бүхий үг Шороо Бумбагар, Шороон Дов
Төрөл Булш оршуулгын дурсгал
Түүхэн эрин үе Уйгурын үе
Он цаг НТ VIII-IX зуун
Салбар Археологи

Олон Довын уйгур булш

Уйгурын үеийн булш оршуулгын дурсгал.

Архангай аймгийн Хотонт сумын 3-р багийн нутаг, сумын төвөөс зүүн хойш 7 км, Уйгурын Хар Балгасаас баруун тийш 12 км зайтай орших Ташлага уулын зүүн урд энгэрт Олон Дов хэмээх газарт олон булш бий. 2001 оны зун Монгол-Германы Хархорум Экспедицийн судалгаа шинжилгээний багийнхан уг бүлэг булшийг анх илрүүлжээ.

Монгол Улсын Их Сургуулийн Нийгмийн Шинжлэх Ухааны Сургуулийн Археологи-Антропологийн салбарын оюутны дадлагын хүрээнд 2010 онд Олон Довын бүлэг булшнаас чулуун дараастай 8 булш, шороон дараастай 1 булш, 2011 онд чулуун дараастай 12 булш, шороон дараастай 1 булш, нийт 22 булшийг малтан шинжилсэн байна.

Нийт малтан шинжилсэн булшны заримаас он цаг тогтооход туслах цөөн тооны олдвор хэрэглэгдэхүүн гарсан. Тухайлбал, 16, 19-р булшнаас Тан (618-907) улсын үеийн хятад зоос олдсон бол 17, 22, 23-р булшнаас өвөрмөц хийцтэй ханын шаваас илэрсэн. Эдгээр булшны хашлагыг гадна талаас нь шаварлаж будаж чимэглэсэн байдал нь Уйгурын Хар Балгасаас (744/745-840) олдсон зарим барилгын ханын шаваастай яг ижил технологиор хийгдсэн байгаа юм. Энэ байдлаас дүгнэж үзэхэд Олон Довын оршуулгын газар буй бүлэг булш бол ойролцоогоор нэг цаг үеийнх буюу VIII-IX зууны үеийн дурсгал байх магадлалтай. Булшны гадаад, дотоод зохион байгуулалт, оршуулгын зан үйл нь тухайн үеийн Монголын нүүдэлчдийн уламжлалт ёсноос эрс ялгаатай байна. Булшны архитектурт ашигласан барилгын материал, оршуулганд дагалдуулсан эд өлгийн зүйлийн бүтцээс үзэхэд эндхийн булшнууд хотын оршин суугчид, тэр тусмаа эндээс хэдхэн км зайтай орших Уйгурын Ордубалык хотын оршин суугчдын оршуулга байж болох юм гэсэн дүгнэлтэнд хүрч байна.

Уйгурын хот сууринг барьж байгуулахад хятад, согд хүмүүс нэлээд үүрэг гүйцэтгэж байсан, ялангуяа Дундад Азиас ирсэн согд нарын нөлөө уйгурын соёлд их байсан тухай бичгийн сурвалжийн мэдээг Олон Довын оршуулгын газраас илрүүлэн олсон археологийн олдворын цогц байдал зарим талаар нотолж байна. Түүнчлэн Олон Довын зарим булшнаас илэрсэн хүний гавлын ясанд европжуу төрхтөний онцлог давамгайлж байгаагаас үзсэн ч тухайн булшийг үлдээгсэд нь Уйгурын хаант улсын нийслэл Хар Балгаст оршин сууж худалдаа арилжаа, гар үйлдвэрлэл эрхлэн, шашин ном дэлгэрүүлж, бичиг судар орчуулан эрдэм соёл түгээж байсан согд иргэдтэй ямар нэг хэмжээгээр холбогдох болов уу. Нөгөө талаас дээрх дурсгалт газар нь манай орноос анх удаа олдсон суурин иргэншлийн холбоо харилцаа, түүгээр дамжин нүүдэлчин малчдын аж ахуй, соёл, угсаатны үйл явцад хэрхэн нөлөөлсөн зэрэг чухал асуудлыг цаашид гүнзгийрүүлэн судлахад зохих хувь нэмэр болох нь эргэлзээгүй. (А.Энхтөр) 

Ашигласан ном зохиол

Шободоев Е.Б. Монголия, какой увидел ее Н.М.Ядринцев // Сибирский архив: Архивные документы – Публикации – Факты – Комментарии. Научно-популярный историко-краеведческий сборник. Выпуск 2. Иркутск, 2000, стр. 126-127

Эрдэнэбат У., Батсайхан З., Дашдорж Б., Амарбилэг Ч. Архангай аймгийн Хотонт сумын нутаг Олон дов хэмээх газар 2010 онд хийсэн археологийн шинжилгээ // Studia archaeologica. Tom. XXX, Fasc. 9. УБ., 2011, т. 146-150.

X
by AdChoices

Эрдэнэбат У., Батсайхан З., Дашдорж Б., Амарбилэг Ч. Архангай аймгийн Хотонт сумын нутаг Олон дов хэмээх газар 2011 онд хийсэн археологийн шинжилгээ // Studia archaeologica. Tom. XXXII, Fasc. 14. УБ., 2012, т. 229.

 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол