Цагаан Салаа-Бага Ойгорын хадны зураг (Улаанхус, Баян-Өлгий аймаг)

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Далан Түргэний хос толгойн хадны зураг
Төрөл Хадны зургийн дурсгал
Түүхэн эрин үе Палеолитын үе-дундад эртний үе
Салбар Археологи

Цагаан Салаа-Бага Ойгорын хадны зураг

Палеолитоос дундад эртний үе хүртэлх хугацаанд холбогдох, ЮНЕСКО-гийн дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэн хадны зургийн дурсгалт газар.

Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумын нутаг Бага Ойгор, Цагаан салаа голын савд байрлана.

Монгол-Америк-Оросын хамтарсан хадны зураг судлах шинжилгээний анги 1995-2000  онд судлан шинжилсэн. Цагаан Салаа, Бага Ойгорын хадны зургийг судлах ажлыг доктор, профессор Д.Цэвээндорж, эрдэм шинжилгээний ажилтан Б.Гүнчинсүрэн, М.Баярсайхан, Ц.Очирхуяг, АНУ-ын Орегоны Их Сургуулийн Урлаг судлаач, профессор Э.Якобсон, гэрэл зурагчин Г.Тепфер, ОХУ-ын ШУА-ийн Сибирийн салбарын Археологи-Этнографийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан доктор В.Д.Кубарев, эрдэм шинжилгээний ажилтан Г.В.Кубарев нарын зэрэг олон эрдэмтэд  гүйцэтгэсэн билээ.

Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумын нутагт Алтай Таван Богдын зүүн сугаас эх авч урсах Цагаан Салаа, Бага Ойгорын голын хөндийд ажиллаж 15 км орчим талбайд тархсан, арван мянга гаруй хадны зургийн зохиомжийг илрүүлэн олж судалжээ. Хадны зургийг голын хөндийн том жижиг төрөл бүрийн хаданд цоолборлосон зурсан байдаг. Хадны зургийн нэгэн зохиомжинд ганц хоёроос эхлээд нэг зуу гаруй зургийг тоймлож дүрсэлсэн байх ба дунд ч нь 10-30 зурагтай байдаг байна.

Цагаан Салаа, Бага Ойгорын хадны зургийн хамгийн эртнийх нь палеолитын үед хамаарах арслан заан, үхрийн толгой зэргийг дүрсэлсэн цөөн тооны зураг байдаг. Харин түүний дараа үед тухайлбал, неолитын үед хамаарах үхэр, адуу, зэргийн зургууд нэлээд байх авч тэдгээрийг неолит болон энеолитын үеийн чухам алинд нь хамаарахыг тогтооход хүндрэлтэйг судлаачид тэмдэгдэж байв.

Зургийн үндсэн хэсэг болох арваад мянган зохиомж нь хүрэл ба төмөр зэвсгийн түрүү үед хамаарах юм. Харин дундад зууны үед хамаарах цөөн тооны зураг бас байна. Ихэнх зургийг цохиж цоолборлох аргаар хийсэн бөгөөд цөөн тооны зургийг хурц үзүүртэй багажаар зуржээ.

Эдгээр хадны зурагт буга, янгир, аргаль, чоно, ирвэс, баавгай, бодон гахай, үхэр, адуу, тэмээ зэрэг олон амьтдыг мөн морь, үхэр, тэмээ унасан хүн, морин тэрэг, ан гөрөө хийж буй анчид, байлдаж тулалдаж буй дайчин эрс зэрэг олон сэдэв зохиомжтой. Цагаан Салаагийн хаднаас урт хошуугаа унжуулан зогсож буй арслан зааны дүрслэл олсон нь палеолитын үеийн урлагийн дурсгалын тархцын хүрээг тэлж, улам баяжуулсан хэрэг болсон юм.

 Палеолитын үе-дундад эртний үе хүртэлх цаг хугацаанд хамаарна. (Я.Цэрэндагва)

 

Ашигласан ном зохиол

Кубарев В.Д., Цэвээндорж Д., Якобсон Э. Петроглифы Цагаан-Салаа и Бага-Ойгура (МонгольскийАлтай). Новосибирск-Улан-Батор-Юджин, 2005

Jacobson E., Kubarev V. D., Tseevendorj D. Mongolie du Nord-Ouest: Tsagaan Salaa/Baga OigorRеpertoire des Pеtroglyphes d’Asie centrale, Fascicule . 6. 2 vols. Paris. 2001. 

 

 

 

 

 

 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол