Орхон-1 палеолитын суурин (Хархорин сум, Өвөрхангай аймаг)

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Мойлтын амны суурин, Орхон-1, Орхон-7
Төрөл Чулуун зэвсгийн үеийн дурсгал
Түүхэн эрин үе Палеолитын үе
Он цаг Одоогоос 45000-10000 жилийн өмнө
Салбар Археологи

Орхоны хөндийн палеолитийн суурингууд


Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын төвийн ойролцоох Орхон голын хөндийн Ухны гацаа, Нарийний ам, Түвшинширээгийн ам, Бат-Өлзий сумын Билүүт зэрэг газраас олдсон.

МЗТСХЭ энд нарийвчилсан хайгуул хийж 1985 онд палеолитын үед холбогдох 6, 1986 онд 4 дурсгалт газрыг илрүүлсэн. 1985 онд Мойлтын амнаас дээш 800 м байрлах 1-р дурсгалт газарт сорьц цооног малтлага хийж 4 соёлт үе бүхий судалгааны өндөр ач холбогдол бүхий суурин илрүүлсэн байна. Мөн Түвшинширээгийн аманд сорьц малтлага хийж 98 ш, Бат-Өлзий сумын нутаг Билүүтэд хоёр хэсэг газарт малтлага хийж 300 орчим чулуун зэвсгийн зүйл, 15 ваар савны хагархай олжээ. 1986 онд Түвшинширээгийн аманд 50 м2 малтлага хийж олон соёлт давхарга бүхий томоохон суурин байгааг тогтоосон байна. Мөн шинээр илрүүлсэн дөрвөн дурсгалт газраас 1000 гаруй чулуун зэвсгийн олдвор түүвэрлэжээ.

Орхон голын дагуух дурсгалт газруудаас судалгаа шинжилгээний ач холбогдол, малтан судалсан цар хүрээ зэргээрээ Орхон-1 болон Орхон-7 дурсгалт газрууд тод ялгардаг.

Орхон-1. Тухайн дурсгалт газарт 1986-1988 оны хооронд гурван хэсэг газар, 170 м2 талбайг нээн малтжээ. Орхон-1 сууринг малтах явцад 4 м хүртэлх гүнд соёлт 7 давхарга илэрсэн бөгөөд доод хэсгийн давхаргын чулуун зэвсгийн дурсгалууд нь гол төлөв леваллуагийн арга барил тулгуурлагдан хийгдсэн байсан бөгөөд янз бүрийн хэлбэрийн хянгар, мустьен үзүүр мэс, цоолтуур, хутга, шүдлэг хүнхэр иртэй зэвсгүүд зэрэг олон төрлийн багаж зэвсгийн зүйлс гарсан байна. Дээд хэсгийн чулуун зэвсгийн үйлдвэрлэлийн аргын хувьд зэрэгцээ цуулалтын зарчим давамгайлж байгаа бөгөөд багаж зэвсгийн хувьд хэд хэдэн төрлийн хянгар, хусуур, иртэй ялтас, цөөн тооны цүүц, холтослуур илэрчээ.

Орхон-7. Энэ сууринд 1987-1989 оны хооронд гурван хэсэг газарт тус бүр 50 м2 газрыг малтан судалсан байна. Малтлага судалгааны явцад хөрсний 11 давхарга илрүүлэн тодорхойлсноос нэгээс бусад нь чулуун зэвсгийн дурсгал агуулсан байжээ. Орхон-1, Орхон-7 сууринд хийсэн малтлага судалгааны дүнд он цаг тогтоох нарийн шинжилгээ хийгдэж, он цагийн хамаарлын асуудлыг нарийн тогтоосон явдал нь Монгол орны нутаг дэвсгэрээс урьд өмнө олдсон дунд палеолит болон дээд палеолитын үеийн ил задгай суурингийн дурсгалын он цагийг харьцуулан тогтоох боломж олгосноороо эрдэм шинжилгээний өндөр ач холбогдолтой юм.

Орхон-1 суурингийн малтлагаас авсан дээжинд он цаг тогтоох радиокарбоны шинжилгээгээр 4-5 р давхаргууд нь 36400±600, 38600±800 мянган жилийн өмнөх үед холбогдох нь батлагджээ.

Орхон-7 сууринд хийсэн малтлага судалгаанаас авсан хөрс болон ясны дээжинд хийсэн цахилгаан соронзон хос давтамж (ЭПР) болон С14 шинжилгээгээр 9-10-р давхарга 45-62 мянган жилийн өмнөх үед холбогдох нь тогтоогджээ. 8-р давхарга 40000 мянган жилийн өмнөх үед, 7-р давхарга 38000, 6-р давхарга 30000-37000, 5-р давхарга 23000-25000, 4-р давхарга 15600, 3-р давхарга 9900 жилийн өмнөх үед холбогдох нь тогтоогдсон. (Я.Цэрэндагва)

Ашигласан ном зохиол

Деревянко А.П., Петрин В.Т. Стратиграфия палеолита южного Хангая (Монголия) // Археология, антропология и этнография Сибири. Сб. посвящ. памяти антрополога А.Р. Кима. – Барнаул: Изд-во Алт. гос. ун-та, 1996.  с. 31 – 47.

Деревянко А.П., Николаев С.В. Стратиграфия и палеогеография палеолитических памятников  Хангая // Altaica, 1994.   4. с. 69 – 71.

Деревянко А.П., Кандыба А.В., Петрин В.Т. Палеолит Орхона. Новосибирск, 2010. 

 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол