Монголын түүхийн тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

Хүннүгийн тамга

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг	Хүннү гүрэн, Шаньюй, Хуханье шаньюй, Лаошан шаньюй
Төрөл	Төрийн ёс
Түүхэн эрин үе	Хүннүгийн үе
Он цаг	НТӨ
Салбар	Монголын эртний түүх

Хүннүгийн тамга

Хүннү гүрний хаадын төрийн тамга ба овгийн тамга.

Хүннү нарт төрийн тамга байсныг нотлох хэд хэдэн мэдээ хятад сурвалжид байна. Эдгээр нь НТӨ 51 онд Хан улсад албан ёсны айлчлал хийсэн Хуханье шаньюйд Сюань-ди хуанди их хэмжээний үнэт бэлэг барьсны дотор төрийн шижир алтан тамга байсан, Ван Ман энэхүү “Хүннүгийн шаньюйн төрийн тамга” гэсэн бичигтэй алтан тамгыг хуурч эвдүүлэн өөр ерийн тамгаар сольсон, НТ 90 онд Умард Хүннүгийн шаньюйд төрийн хаш тамга байсан, НТ 220 онд Вэй улсыг үндэслэгч Цао Цао Өмнөд Хүннүгийн Хучуцюань шаньюйд үнэт бэлэг, төрийн тамга өгсөн зэрэг мэдээнүүд юм. Энэхүү мэдээнүүд нь гол төлөв өмнөд хөршөөс Хүннүд тамга өгсөн явдлыг өгүүлжээ. Хятад сурвалжуудад их төлөв Хүннүг доромж байдлаар бичиж ирсэн бөгөөд төрийн тамга өгсөн явдлыг онцгойлон дурьдсан нь ч Хүннүг Хан улсаас хараат гэдгийг харуулах оролдлого гэж үзэж болохоор байна.

Хуханье шаньюйгаас өмнө Хүннү нар төрийн тамгатай байсныг шууд нотлох баримт байхгүй ч дам баримтууд байгааг дурьдах хэрэгтэй. Тухайлбал, НТӨ 174 онд Хүннүд ирээд урвасан тайган Чжунхан Юэ гэгч шаньюйд Хань улсын хуандид захидал явуулахдаа их үгээр бичиж, ирүүлснээс нь том хэмжээтэй самбар дээр олон тамга тэмдэг дарсан захидал явуулж өөрийгөө илүү гэдгийг харуулж байхыг зөвлөсөн байдаг. Түүнээс хойш буюу Лаошан шаньюйн захидлын үгс хуучнаас илүү дээрэнгүй, өөрийгөө ихэд өргөмжилсөн агуулгатай болсон байдгаас харахад хятад тайганы зөвлөгөөг шаньюй нар тааламжтай хүлээж авч байсан бололтой байна. Тиймээс багаар бодоход энэ үед Хүннүд төрийн хэрэгт хэрэглэх хэд хэдэн тамга бий болсон гэж үзэх үндэстэй юм.

Энэхүү төрийн тамганы зэрэгцээ хүннү нарт уламжлалт овгийн тамга байжээ. Энэ нь малын тамганаас гаралтай бөгөөд хувийн тамганы үүргээр өргөн хэрэглэдэг байсан. Ийм танганууд аяганы ёроол, шагай, дээврийн ваар, шавар сав, хадны зураг зэрэгт зурж сийлсэн юм уу хэвлэж бүтээсэн байдлаар илэрсэн байдаг. Тухайлбал, Хүннүгийн язгууртны люаньди овгийн тамга Ноён уулын булшнаас гарсан чий будагтай аягануудын ёроол, Хүннүгийн шаньюй нарын орд өргөө болох Тэрэлжийн дөрвөлжингийн дээврийн нүүрэн вааран дээр, Ховд аймгийн Үенч сумын Ямаан ус, Харгайтын бэлчир, Дунд Жаргалантын эхэн, Говь-Алтай аймгийн Халиун сумын Цагаан голын хадны зураг, БНХАУ-ын Шэньси мужийн Дабаодан тосгоны булшнаас гарсан шавар саван дээр, Архангай аймгийн Эрдэнэмандал сумын Гол Мод-2 дурсгааас илэрсэн шагай, ОХУ-ын Буриад улсын Дөрөөгийн суурингаас илэрсэн шагай зэрэг дээр дүрслэгдсэн байдаг. (Ц.Төрбат)

Ашигласан ном зохиол

Хүннүгийн толь бичиг. Эрхлэн нийтлүүлсэн Ц.Төрбат. УБ., 2011.

Төрбат Ц., Батсүх Д., Баярхүү Н. Хүннүгийн археологийн тамгууд люаньди овгийн тамга болох нь // Studia Archaeologica. Tom. XXXII, Fasc. 9. УБ., 2012, т. 136-161.