1912 оны Ховдыг чөлөөлөх байлдааны зураг

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Ховдын хязгаар
Хамаа бүхий үг Баруун хязгаар, Буянт гол  
Төрөл Үйл явдал
Цаг үе
Байршил  Монгол орны баруун хязгаарт 
Байгуулагдсан он 1685
Хотын хүн ам  40-өөд мянга
Холбогдох түүхэн хүн Галдан бошгот

Ховд хот

Монголын эртний түүхт хотын нэг, баруун бүсийн хөгжлийн тулгуур төв

    Анх 1685 онд Зүүн гарын Галдан бошгот хаан Ховд голын хөвөө Улаан харгана хэмээх газар цэргийн тарианы суурин байгуулснаар Ховд хотын үндэс суурь тавигдав. Улмаар мөнхүү газрыг түшиглэж хааны орд өргөө байгуулагдаж, XVII зуунаас жинхэнэ хотын төрхийг олж цэцэглэн хөгжсөн. Ховд хот их үерт автагдсан учир 1763 онд Буянт голын хөвөөнд шилжүүлжээ.

    Манжууд Зүүн гарын хаант улсыг эзэлсний дараа 1761 онд Ховд, Алтайн газрыг бүхэлд нь Ховдын хязгаар хэмээн нэрлэж, 1762 оноос Ховдод Манжийн амбан суудаг болсон. Ховдын Манж сайдын газар нь Улиастайн жанжны газарт харьяалагдаж байсан боловч Ховдын хязгаарын засаг захиргаа, өртөө, цэрэг, харуул, сангийн тариалан зэргийг хариуцаж байв. Манжийн үед Ховд хот нь Сангийн хэрэм, Маймаа хот гэж хоёр хуваагдаж, уртаараа 30, өргөнөөрөө 10-15 км талбайг эзэлж байв.

    Монгол Улс тусгаар тогтнолоо сэргээсний дараа 1912 оны 8 дугаар сарын 21-нд сайд Магсаржав, Дамдинсүрэн нарын цэрэг Ховд хотыг Манж, Хятад цэргээс, 1921 оны өвөл Хатан баатар Магсаржавын удирдсан цэрэг цагаантнаас тус тус чөлөөлсөн.

    Ардын засгийн газар 1922 онд Ховд хотод Засгийн газрын төлөөний сайд, жанжны яамыг байгуулан Хичээнгүй баатар Гомбо-Идшинг Ховд хотод суух төлөөний сайд, жанжнаар томилж, 1924 онд “Ховдын харьяат газар нутгийн захиргааны дүрэм” баталснаар Дөрвөдийн хоёр аймаг, Ховд хязгаарын зарим хэсгийг нэгтгэн Чандмань уулын аймгийг байгуулав.  

    БНМАУ-ын засгийн газрын шийдвэрээр 1928 онд Чандмань уулын аймгийн яамыг Улаангомоос Ховд хотод шилжүүлсэн бол 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Чандмань уулын аймгийг Ховд, Увс хэмээх хоёр аймаг болгож, Ховд аймгийн төвийг Ховд хотод төвлөрүүлэв.

    Ховд хотод 1922 онд анхны бага сургууль, 1927 онд Төв клуб, 1938 онд номын сан, 1946 оноос нисэх онгоцны буудал, 1948 онд 20 хүүхэдтэй анхны цэцэрлэг зэрэг албан байгууллагууд байгуулагдаж байсан бөгөөд 1956 оны байдлаар Ховд хотод 40 гаруй байгууллага байсны дотор хоёр дунд сургууль, ХАА-н техникум байв. Тэдгээрт 2000 орчим охид, хөвгүүд суралцаж байжээ. Одоо Ховд хот нь 40-өөд мянган хүн амтай, тэдний дотор 10 гаруй ястан багтана. Ховд хот баруун хязгаарын хөгжлийн тулгуур төв болон хөгжиж байна. (Г.Мягмарсамбуу)

Ашигласан ном зохиол

Бизьяа М. Ховд хот. Сурвалжлагчийн тэмдэглэл//“Үнэн” сонин. 1956.12.29. №306/6521/

Гонгор Д. Ховдын хураангуй түүх. Хоёр дахь хэвлэл. “Соёмбо принтинг” хэвлэх үйлдвэр. Уб.,2006.

Ховд хотыг Манжийн эрхшээлээс чөлөөлсний 100 жилийн ойд зориулсан эрдэм шинжилгээний хурал (1912 оны 5 дугаар сарын 24-26. Ховд хот). Эрхлэн хэвлүүлсэн: Б.Нямдорж, Г.Пүрэвдорж. Ховд хот 2012.

Ховдын түүхэн газар зүй (Нутаг дэвсгэр, газар усны нэр, домог). Эмхэтгэж бичиж боловсруулсан Ч.Дашзэвэг, Э.Амаржаргал. Ховд хот 2011. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол