Богд хааны зарлигаар Д.Сэлнэнтожилд олгосон Хурц, Досог, Хорь нар харуулын нутаг. Эх сурвалж: (Монголчууд XVII-XX зууны эхэн үе. Адмон принтинг. УБ., 2014)

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хуучид ван
Хамаа бүхий үг  Богд хаан, Өвөр монгол 
Төрөл  Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе  ХХ зууны эхэн
Хэний хаанчлалын үе  Богд хаан болон түүний дараах үе
Цол  Эрдэнэ чин ван
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1882
Нас барсан он, сар, өдөр 1938.04.15
Овог аймаг Өвөр монгол, Хуучид
Төрсөн газар Өвөр монголын Хуучид зүүн засгийн хошуу
Албан тушаал  Нийслэл Хүрээний элсээсэн цэргийг захирах хамаарсан сайд /1916 он/, Цэргийн яамны дэд сайд /1919 он/
Гэр бүл Эцэг Дондогсэнгэ, дүү Даваа, Самбуу, охин дүү Сүрэнхор,   гэргий Ширнэн, хүү Бэгз, хүү С.Доржготов, хүү Ванчинжав, охин Долгорсүрэн, охин Лхамсүрэн, хүү С.Алтангэрэл

СЭЛНЭНТОЖИЛ Дондогсэнгийн

Чингис хааны алтан ургийн ноён, Монгол үндэстний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч 

    Дээд өвөг нь Болд номч эрдэнэ ноён Чин улсын Эеэр засагчийн 3-р онд Манжийн төрийг түшиж дагаар орсонд төрийн Эрдэнэ бэйл өргөмжилж, улмаар 7-р онд үе улиран засаг төрийн Эрдэнэ жүн ван өргөмжилсөн. Сэлнэнтожил 1882 онд Дондогсэнгийн ууган хүү болон мэндэлж, 21 настайдаа засаг төрийн Эрдэнэ жүн ван залгамжилсан.

    Тэрбээр 1911 онд Монгол Улс тусгаар тогтнолоо сэргээсний дараа Нийслэл Хүрээнд ирж, 1916 оноос Нийслэл Хүрээнд байсан Өвөр монголын цэргүүдийг захирах сайд, 1919 онд Цэргийн яамны дэд сайд зэрэг албан тушаалд ажиллаж байв.

    Богд хааны зарлигаар 1915 онд хуучид засаг Эрдэнэ чин ван Сэлнэнтожил, түүний албат ардад Түшээт хан аймгийн Хурц, Доосог, Хорин Нарс хэмээх гурван харуулын нутгийг олгож, хошуу байгуулан Түшээт хан аймагт хавсарган захируулав. Гэвч 1916 онд 42 өрхийн 175 хүн нь Хуучидын номун хан лам Гомбожав нарын удирдлагаар төрсөн нутагтаа буцаж, 30 гаруй өрхийн 100 гаруй хүн ван Д.Сэлнэнтожилын хамт үлдэв. Иймд Богд хаан Эрдэнэ чин ван Сэлнэнтожилыг үлдсэн ардынх нь хамт Сэцэн хан аймгийн Жонон чин ван Цогбадрахын хошуунд хавсаргасан.  

    Жонон ван Цогбадрахын хошууны 1922 оны өрх, амын бүртгэлд, тус хошуунд хавсарган захируулсан хуучид отго нь, Эрдэнэ чин ван Сэлнэнтожил өрх 1, ам 5, адуу 11, үхэр 18, хонь 105, хүү Бэгз 1 нас, төрлийн тайж лам Самбуу нас 41, лам Даваа нас 58, гэргий Ширнэн нас 38, хуучид отгийн бүх өрх 56, ам 111 гэж бүртгэгджээ.

    Сэлнэнтожилын сонгуулийн эрхийг 1932 онд хасаж, эсэргүү цуурхал тараасан хэрэгт татан ял тулгаж, таван жилийн хорих ялаар шийтгэж байв. Улмаар 1938 оны гуравдугаар сарын 13-ны өдөр түүнийг баривчлан хорьж, 1938 оны дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдөр Онцгой бүрэн эрхт комиссын тогтоолоор хуулийн дээд хэмжээгээр шийтгэсэн. Монгол улсын Дээд шүүхийн 1991 оны зургадугаар сарын 17-ны өдрийн тогтоолоор түүнийг цагаатгаж, нэр төрийг нь сэргээсэн.

    Д.Сэлнэнтожилын үр хүүхэд, ач зээ нар нь түүний дурсгалд зориулж 2001 онд Хэнтий аймгийн Баян-Адарга сумын төвд суварга бүтээн босгосон.

    Эрдэнэ чин ван Д.Сэлнэнтожил үндэснийхээ соёл, түүхийг эрхэмлэн дээдэлдэг, монгол үндэстний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын үйл хэрэгт үнэнч, алсын хараатай төрийн зүтгэлтэн байв. (Г.Мягмарсамбуу)

Ашигласан ном зохиол

Магсаржав Н. Монгол Улсын шинэ түүх. Эмхэтгэж хэвлэлд бэлтгэсэн О.Батсайхан, З.Лонжид. “Монсудар” хэвлэлийн газар. Уб.,2010.

Мягмарсамбуу Г. Хуучид Эрдэнэ чин ван Сэлнэнтожил (1882-1938)-//”Батлан хамгаалах судлал” сэтгүүл. Уб.,2009. №12(22) Тал 95-103. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол