Өвөр монголын Жирэмийн чуулганы өмнөд Горлос хошууны хойт этгээд Хар мөрний баруун эрэг дэх Таван таг-Гурван гэр хэмээх газар хохь тайж Энхбилэгтийн гэрт төржээ.

    Тэрбээр 17 нас хүртлээ эцгээ даган мал тариалангийн ажил эрхэлж байв. Харин 1901 оноос хошууныхаа ард олны төлөө засаг ноёд, хятадын худалдаачид, дээрэмчдийг эсэргүүцэн тэмцэж, улмаар 1906 оноос Жирэмийн чуулганы олон хошууг хамарсан зэвсэгт бослого хөдөлгөөнийг удирдан, хятадын байнгын цэргийн эсрэг тэмцэн тулалдаж байв. Эгэл даруу, бас ч боломжийн амьдралтай Тогтох тайж гэр орон, ахуй амьдралаа зөнд нь орхиод нутаг ус, элгэн садныхныхаа төлөө тэмцэх болсонд нутгийн ард олон талархан дэмжиж, түүний тухай дуу хүртэл зохион дуулж, Тогтохын баатарлаг тэмцлийн тухай домог мэт зүйлийг ярилцдаг болов.

    Тогтохын удирдсан зэвсэгт отряд ямагт олон дахин давуу хүчтэй тулалдаж байсан боловч дайсанд ихээхэн хохирол учруулдаг байсны учир нь Тогтох цэргийн уран нарийн арга ухаан, ов мэх хэрэглэдэг, дайсны сул талыг сайн мэддэг байсан төдийгүй нутгийн ард олны дэмжлэгийг ямагт хүлээж байсанд оршино. Түүний отряд 1908 оны хавар Дархан хошууны нутагт нэгэн хятад пүүсний хэрмийн дотор бүслэгдэж, туйлын хүнд байдалд оров. Бүслэлтээс гарахын тулд Тогтох уран арга хэрэглэж, хэрмийн нэг өнцөгт Тогтох хүү Дэлгэр, Нэймэн нартайгаа, хоёр дахь өнцөгт Найданжав, Лаасаг нар, гурав дахь өнцөгт Хад, Жамц хоёр, сүүлийн өнцөгт Аривжих, Насантогтох, Мандах нарын мэргэн буучдыг байрлуулж, бүтэн өдөр, шөнийн турш байлдахдаа дайсны 600 орчим хүнийг устгаад, эцэст нь хэрмийг цоолон бүслэлтээс гарсан.  

    Гэвч олон жилийн тэмцлийн эцэст түүний удирдсан цэрэг манж, хятад цэргийн хүчинд автаж, Э.Тогтох харьяат цэргийн хамт 1910 оны 4 дүгээр сард Халхын Сэцэн хан аймгийн нутгаар дамжин Орост дүрвэн гарчээ. Тэрбээр 15-35 насны идэр эрс, 50-60 насны 3 ахмад, нийт 47 дайчид болон өөрийн хөвгүүд, хатад, ач зээ нарынхаа хамт Өвөр Байгалын Дээд-Үүдийн Харганат отогт сууж байв.

    Э.Тогтох Монгол улс тусгаар тогтносныг мэдсэн даруй 1911 оны 12 дугаар сард дайчин нөхдийнхөө хамт Нийслэл Хүрээнд ирж, Монгол улсынхаа төрд хүчин зүтгэх болов. Түүний харьяат 40 гаруй цэрэг 1912 оны Ховдын байлдаанд онц баатарлаг байлдсан тул 1912 оны 7 дугаар сард Тогтоход үе улиран залгамжлах улсад туслагч гүнгийн зэрэг шагнав. Мөн түүний цэрэг 1913 оны Өвөр монголыг чөлөөлөх дайнд баатарлаг тулалдсан тул Богд хааны зарлигаар Э.Тогтохыг дэд зэрэг тогосын отго, Зоригт баатар цол, үе улиран залгамжлах улсад туслагч гүнгийн зэрэг шагнасан.

    Зоригт баатар Э.Тогтох 1912-1917 онд Цэргийн яамны дэс түшмэл, Хужирбулангийн Орос цэргийн сургуулийн цэргүүдийг тэгшлэн үзэх дэс түшмэл, 1914-1919 онд Улсын дээд хурлын гишүүнээр ажиллаж байв. Зоригт баатар Э.Тогтох 1922 оны 4 дүгээр сард Нийслэл Хүрээнд өвчний учир нас баржээ. (Г.Мягмарсамбуу)