Бодончарийн наймдугаар үеийн хойчийн Жадаран овгийн Хар Хадааны хөвгүүн. Тэрбээр ухаантай, овсгоо самбаатай, цэцэн цэлмэг хүн байсан тул “Сэцэн” хэмээгдэх болсон гэж сурвалжид тэмдэглэжээ. Жамуха, Тэмүжин нар анх 1172 онд гурын шагай, цутгамал шагай солилцон анд бололцсон. Дараа нь 1173 онд Ононы мөсөн дээр тоглож байхдаа Жамуха бярууны эврээр хийсэн дуут сумыг Тэмүжинд өгч, Тэмүжин арц модон годилоо Жамухад өгч дахин анд бололцжээ.

    Тэмүжиний хүсэлтээр Хэрэйдийн Ван хан Тоорил, Жадараны Жамуха нар 1179 онд гурван Мэргэдийг довтолж, Бөртэ Үжинг суллав. Энэ тулалдааны дараа Жамуха, Тэмүжин нар Хорхунагийн хөндийд бууж, эртний анд бололцсоноо дурдаж, улам дотно явахаа андгайлж, Тэмүжин Удуйд Мэргэдийн Тогтоа бэхээс олзолсон алтан бүсээ Жамухад бүслүүлж, Тогтоагийн эрмэг халиун морийг унуулж, Жамуха Увас Мэргэдийн Дайр Үсүнээс олзолсон алтан бүсээ Тэмүжинд бүслүүлж, мөн Дайр Үсүний эвэрт ишгэн цагаан морийг унуулж найр хийжээ. Гэвч тэд жил хагасын дараа нүүдэл хийх замдаа үл ойлголцон салжээ.    

    Тэмүжин 1189 онд Хамаг Монголын хан болов. Үүний дараа 1201 онд Эргүнэ мөрөнд цутгах Хан мөрний Агуу нугад Хатагин, Салжиуд, Дөрвэн, Татар, Ихирэс, Хонгирад, Горлос, Найман, Мэргэд, Тайчууд аймгийн тэргүүлэгчид чуулж Жамухыг “Гүр хан” өргөмжилж, Чингис хаан, Ван хан нартай байлдахаар тохиролцов. Чингис хаан, Жамуха нар 1190 онд Даланбалжуд, 1200 онд Тана горх, 1201 онд Хүйтэн, 1203 онд Мау өндөр, 1204 онд Наху гүнд тус тус байлдсан. Гэвч Жамуха байлдааны үед хэл мэдээ хүргэх, тулалдааны талбараас зайлан гарах, өөрийн холбоотноо “амаар айлгаж, үгээр үхүүлж” сэтгэл зүйн хувьд байлдах чадваргүй болгох зэргээр Чингис хаанд тусалж байв.

    Наху гүний байлдааны дараа Жамуха Тагна ууланд хоргодож байтал шадар нөхөд нь түүнийг баривчлан Чингис хаанд авчирсан. Хан эзэндээ халдсан тэдгээр нөхдийг Чингис хаан цаазалж, Жамухын ач тусыг дурсан хэлж, дахин ойртож нөхөрлөх санал тавив. Гэвч Жамуха өөрийн гэм бурууг дурдаж, “Анд нөхөр минь соёрхож, амийг минь үтэр тонилго” гэсэн тул Чингис хаан түүнийг сурвалжит хүний ёсоор цус гаргалгүй нөгцөөж, ёс төртэй оршуулжээ.

    Ихэнх судлаачид Жамуха бол Чингис хааны гол өрсөлдөгч, хамгийн хүчтэй дайсан нь байсан хэмээн дүгнэдэг. Мөн зарим судлаачид, Жамуха андын тангарагтаа ямагт үнэнч байж, Чингис хаан олон монгол аймгийг нэгтгэн захирахад нь их ач тус хүргэсэн хэмээн үздэг. (Г.Мягмарсамбуу)