Егүзэр хутагт Галсандаш

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг  Егүзэр хутагт, Ламахайн гэгээнтэн
Хамаа бүхий үг Богд хаан 
Төрөл  Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе  Монгол улс
Хэний хаанчлалын үед Богд хаан 
Цол   Егүзэр хутагт
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1870 оны намрын эхэн сар
Нас барсан он, сар, өдөр 1930.09.30
Овог аймаг Хатагин
Төрсөн газар Сэцэн хан аймгийн засаг Эрдэнэ тайж Цэрэнбазарын хошуу /өнөөгийн Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сум/-ны нутаг Зүүн нүхтийн Мэндсайхан
Албан тушаал Зүүн өмнөд хязгаарын олон монгол аймгийг дагуулан тохинуулах сайд /1913/, Зүүн өмнөд хязгаарыг байцаан үзэж илбэн тохинуулах сайд /1921/
Гэр бүл Эцэг Жамсранжав, эх нь нэр тодорхойгүй, дүү эрэгтэй Мэндбаяр, дүү эмэгтэй Батмөнх

ГАЛСАНДАШ Жамсранжавын

ХХ зууны Монголын шашин, төрийн нэрт зүтгэлтэн

    Түүнийг дөрвөн настайд нь Егүзэр хутагтын долдугаар дүрээр тодруулж, 1874 оны зуны сүүл сарын шинийн 8-нд хутагтын ширээнээ залжээ.

    Егүзэр хутагт багаасаа шашны эрдэм номд гарамгай сайн суралцаж, эрдэм ухаан, рид хувилгаанаараа олныг бишрүүлж, өөрийн Өнө-Өглөгт хийдээс гадна Нийслэл Хүрээ, Сэцэн ханы хүрээ болон Барга, Өвөр монголын олон хүрээ хийдээр явж ном айлддаг байв.  Ийм учраас Егүзэр хутагтыг Халх, Барга, Өвөр монгол даяар ихээхэн шүтэж, “Ламахайн гэгээнтэн” хэмээн алдаршжээ.

    Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхагласан 1911 оны өвөл цагт Егүзэр хутагт хил залгаа Өвөр монголын чуулган, хошуудаар заларч, Монгол Улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглах гэж байгааг мэдэгдэж, үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэлд нэгдэн нийлэхийг уриалжээ. Энэ үеэс тэрбээр зүүн өмнө хязгаарт Монгол Улсын засгийн газрыг төлөөлөн ажиллаж, Ар, Өвөр монголыг холбох гүүр болж байв. Богд хааны зарлигаар 1913 оны 8 дугаар сарын 2-нд Егүзэр хутагтыг Зүүн өмнөд хязгаарын олон монгол аймгийг дагуулан тохинуулах сайдаар томилжээ. Сайд Егүзэр хутагт Галсандаш 1913 оны Өвөр монголыг чөлөөлөх дайны түүхэнд томоохон үүрэг гүйцэтгэсэн.

    Дундад Иргэн Улсын цэрэг 1915 оны 11 дүгээр сарын 11-ний шөнө Өнө-Өглөгт хийдийг довтлон эзэлж, бурхан шүтээнийг нь түйвээн сайд Егүзэр хутагтыг баривчилж, улмаар Бээжинд хүргэжээ. Монгол Улсын засгийн газар Шүүх яамны сайд Сэцэн хан Навааннэрэн, Цэргийн яамны дэд сайд Жамъяндорж нарыг томилон Бээжингийн засгийн газартай хэлэлцэн Егүзэр хутагтыг суллан авчээ.

    Егүзэр хутагт 1921 оны 5 дугаар сарын 19-нд Зүүн өмнөд хязгаарыг байцаан үзэж илбэн тохинуулах сайдаар томилогдож, мөн оны аравдугаар сард сайдын үүрэгт ажлаасаа чөлөөлөгджээ.

    Егүзэр хутагт Галсандашийг хил хязгаарт суухад аюултай тул Богдын ногоон ордонд залах нэрээр 1929 оны 8 дугаар сарын 11-нд Улаанбаатарт авчирсан байна. Гэвч үнэн хэрэгтээ түүнийг гэрийн хорионд байлгаж байгаад 1930 оны зун баривчлан хорьж, хилс хэрэг тулган мөн оны 9 дүгээр сарын 30-нд хуулийн дээд хэмжээгээр шийтгэжээ. БНМАУ-ын Дээд шүүхийн Бүгд хурлын 1990 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдрийн тогтоолоор Егүзэр хутагтад тулгасан хилс хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, цагаатгажээ. Монгол Улсын засгийн газрын 2000 оны 5 дугаар сарын 31-ний өдрийн тогтоолоор Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын дунд сургуулийг Егүзэр хутагт Галсандашийн нэрэмжит болгов.  (Г.Мягмарсамбуу)

Ашигласан ном зохиол

Мягмарсамбуу Г. Монголын шашин, төрийн нэрт зүтгэлтэн Егүзэр хутагт Жамсранжавын ГаМягмарсамбуу Г. Монголын шашин, төрийн нэрт зүтгэлтэн Егүзэр хутагт Жамсранжавын Галсандаш /1870-1930/. “Соёмбо принтинг” ХХК. Уб.,2014.   

Цогт-Очир Д. Егүзэр хутагт Галсандаш. Уб.,1992.

Хатагин Егүзэр Ж.Галсандаш. Эрдэм шинжилгээний хурлын илтгэлийн эмхтгэл. “Сэлэнгэ пресс” ХХК. Уб.,2012.лсандаш /1870-1930/. “Соёмбо принт

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол