
Адил утгатай үг | Чойжин ламын сүм |
Хамаа бүхий үг | Богд хаан, Чойжин лам Лувсанхайдав |
Төрөл | Үйл явдал |
Цаг үе | ХХ зуун |
Хэний хаанчлалын үед | Богд хаан |
Сүмийн онцлог | Чойжин буух зан үйл гүйцэтгэхэд зориулагдсан |
Байгуулагдсан он | 1901 |
Үйл ажиллагаа нь зогссон | 1920-иод оны сүүлч |
Хаана байсан | Их Хүрээ, Өнөөгийн Улаанбаатар |
Сүмийг байгуулсан хүн | Чойжин лам Лувсанхайдав |
Их Хүрээний Хамба номун хан Балданчоймбол Монголын шашныг гадна, дотнын аливаа аюул барцадаас хамгаалуулах зорилгоор VIII Богд Живзундамбатай зөвлөн түүний дүү Лувсанхайдавыг догшин сахиусын чадал онгод оршсон чойжин лам болгохоор шийдвэрлэжээ. 1884 онд Төвөдээс чойжин лам Сээтэвийг залж Лувсанхайдавын багш болгон чойжин буух арга ухаан, увдисыг заалгаснаар Найчин, Зумэр, Доржшүгдэн хэмээх догшин сахиусыг залж, чойжин буудаг болов.
1898-1901 онд Зүүн Хүрээнд шашныг хамгаалагч Лувсанхайдавын чойжин сахиусын их, бага хоёр сүм болон Лаврин зэргийг бүтээж, Занхан сүм хэмээн нэрлэж, 50 лам суулгажээ. Гэвч Занхан сүм 1903 онд галд өртсөн учир 1904 оноос чойжин ламын сүмийг дахин шинээр барьжээ.
Сүмийн барилгыг Их Хүрээний Далхын дэнжид Омбо зэрэг Монголын шилдэг уран барилгач, мужаан, дархан нарын хүчээр барьж, бурхан сахиусыг Долоннуурт бүтээн залжээ. Чойжин лам Лувсанхайдавын эхнэр Хүрээний Наймаа хотын Дамдин зайсангийн охин Сүрэнхорлоо сүмийг байгуулахад их үүрэг гүйцэтгэсэн гэдэг. Нийт 55 тасалгаа бүхий сүмийг барьж бүтээх ажил 1906 онд дуусаж, Манжийн хааны зарлигаар “Өршөөлийг хөгжүүлэгч сүм” хэмээх нэр шагнажээ. Гэвч энэ сүм түүхэнд “Чойжин ламын сүм” хэмээн алдаршжээ.
Өршөөлийг хөгжүүлэгч сүм нь Махранзын сүм, Гол сүм, Ядамын сүм, Зуугийн сүм, Хотол чуулганы амгалангийн тив сүм зэргээс бүрдэх бөгөөд гол сүмд Лувсанхайдав чойжин буух зан үйл гүйцэтгэдэг байв. Чойжин ламын сүм нь нийтэд зориулсан хурал ном төдийлөн хурдаггүй, гагцхүү чойжин буух, догшин сахиусуудыг тахих, цам гаргах зэрэг нууц тарнийн хатуу зан үйлийг гүйцэтгэдэг байв.
Гүжир хамба, гүтэмбэ Эрдэнэ билэгт, Тунгалаг бишрэлт хутагт Лувсанхайдав 1918 оны 3 дугаар сарын 28-нд таалал төгсөж гомбоо лам Лувсанпэлжээ сүмийн эрх мэдлийг барьж байв. Чойжин ламын сүмийн үйл ажиллагаа 1920-иод оны сүүлчээр зогсож, сүмийг улсын мэдэлд авсан бөгөөд 1941 онд уг сүмийг “Чойжин ламын сүм музей” болгожээ.
Энэ сүм нь Монголын шарын шашны чойжин ламд зориулсан, догшин чойжин сахиусуудын шид бүтээлийг шингээсэн сүм гэдгээрээ төдийгүй Монголын уран барилгачдын ур ухааныг харуулсан гайхамшигт хэлбэр хийцээрээ алдартай юм. (Г.Мягмарсамбуу)
Мягмарсамбуу Г. Шашныг хамгаалагч догшин чойжин. “Соёмбо принтинг” ХХК. Уб.,2005.
Мягмарсамбуу Г. Чингис хааны тахилгын сүм. “Соёмбо принтинг” ХХК. Уб.,2015.
Чойжин ламын сүм музей. Хянан тохиолдуулсан Ш.Сонинбаяр, Д.Отгонсүрэн. Хоёр дахь хэвлэл Уб.,2015.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он