Монголын түүхийн тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

Баянбулагийн туурь

Хүннүгийн үеийн туурь (Номгон сум, Өмнө-Говь аймаг)

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг	Хүннүгийн археологийн дурсгалууд, Гуа Дов, Тэрэлжийн дөрвөлжин, Бороогийн суурин, Хүннүгийн газар сууц
Төрөл	Хот суурин
Түүхэн эрин үе	Хүннүгийн үе
Он цаг	НТӨ III-I зуун
Салбар	Археологи

Баянбулагийн туурь

Хүннүгийн үед хамаарах суурингийн үлдэгдэл туурь.

Өмнөговь аймгийн Номгон сумын нутагт, сумын төвөөс урагш 30 гаруй км орчимд Борзонгийн говийн хойд захад, Хөрхийн нурууны урд талд харгана ургасан, жижиг толгодын бэлд оршино.

Суурингийн үлдэгдэл бороо, салхи болон малын хөлөөр талхигдан ихэд эвдэрч эдүгээ хэрмийн хойд тал, хана нь харьцангуй бүтэн үлдэж, баруун талын ханын үлэмж хэсэг мөн зүүн тал нь огт мэдэгдэхгүй болжээ. Хэрмийн хойд тал нь 180 м, ханын өргөн 10- 16 м, баруун талын урт 110 м болно. Хэрмийг чанх хойд зүгт харуулан барьжээ.

Уг газарт анх 1950-иад онд Х.Пэрлээ судалгаа хийж тойм зургийг үйлдэн тодорхойлолт өгчээ. Түүний хийсэн бага хэмжээний малтлагаар Хүннү хэв шинжийн ваарны хагархай, төмөр шилбэтэй хүрэл зэв, ваар сав, төмрийн баас зэрэг зүйлүүд гарчээ. Түүний дараа 1976 онд археологч Д.Наваан Баянбулагийн туурьт жижиг хэмжээний малтлага хийж у-шу зоос, хүрэл эдлэлийн хэсэг, ваар савны хагархай зэргийг олж он цагийн хувьд Хүннү болон НТ ХIII-XIV зууны үед холбогдуулан авч үзжээ. 1990 онд Монгол-Зөвлөлтийн археологичид Баянбулагийн туурьт богино хугацаагаар ажиллаж уг туурийн хэмжээ бүтцийг дахин нягтлан тодорхойлолт үйлдэн, бага хэмжээний малтлага явуулж сумны 24 төрлийн зэв, хүрэл толь, 50 орчим янзын хэлбэр төрхийн ваар савны хагархай, мутрын хүрэл тамга, барилгын дээвэр ваар, у-шу зоос зэрэг олон сонирхолтой олдвор олжээ.

Монголын археологчид уг дурсгалыг Хүннүгийн үед холбогдуулан авч үзээд 123 онд Хүннүгээс Хань улсад дагаар орсон Чжао Синь жанжинд зориулан босгосон Чжаосинь чен хот байж магадгүй хэмээн бичгийн баримтанд тулгуурлан дүгнэжээ. Зарим Оросын судлаачид уг туурийг Хан улсын хилийн бэхлэлт Шоусянчэн мөн бололтой гэсэн таамаглал дэвшүүлсэн байдаг. (Ц.Төрбат)

Ашигласан ном зохиол

Данилов С.В. Города в кочевых обществах Центральной Азии. Улан-Удэ, 2004.

Пэрлээ Х. Монгол ард улсын эрт дундад үеийн хот суурины товчоон. УБ.,1961.

Хүннүгийн толь бичиг. Редактор (Ц.Төрбат). УБ., 2011.

Цэвээндорж Д., Батсайхан З., Төрбат Ц. Хүннүгийн хот суурины асуудалд // ШУАМ. 1994, №3-4.

Amartuvshin Ch., Gantulga J., Garamzhav D. On the walled site of Mangasyn Khuree in Galbyn gobi // Xiongnu Archaeology Multidisciplinary Perspectives of the First Steppe Empire in Inner Asia. Bonn Contributions to Asian Archaeology, Volume 5. Bonn, 2011, pp. 509-514.

by AdChoices