Хятан нарыг VIII зуунаас дүрс бичигтэй болж хэрэг явдал тэмдэглэх болсон гэж сурвалжид өгүүлсэн байдаг. Тэд түүхэндээ их, бага хэмээх хоёр зүйлийн бичиг зохион хэрэглэж байжээ. 
     Хятан их бичиг нь 920 онд зохиогдсон гэх бөгөөд хэдэн мянган тэмдэгттэй тул нэг дүрс нь нэг тодорхой утга илэрхийлдэг санаа бичгийн шинжтэй гэж үзэх ажээ. Харин үүнээс таван жилийн дараа буюу 925 онд хятан бага бичгийг зохиосон тухай “Ляо улсын судар”-ын 64-р бүлэгт нэлээд тодорхой өгүүлсэн байдаг ажээ. Тайзү хааны удмын Де-ла хэмээгч хүн энэ бичгийг зохиосон бөгөөд ердөө хэдхэн зуун тэмдэгттэй боловч бүхий л зүйлийг багтаасан нь нэвтэрхий сайн гэж үнэлэгдэж байжээ.   
     Шинэ үсэг зохион хэрэглэх болсон тэр цагт Хятан нар хүчирхэгжиж тухайн үеийн олон улсын жишгээр газар нутгаа тэлэх, соёл боловсрол, эрдэм ухааныг хөгжүүлж хэд хэдэн дээд сургууль болон шинжлэх ухааны байгууллага бүхий таван том хоттой байсан ажээ.Энэ хэрээр ч тэдний эдийн боловсролын хажуугаар утга соёл нь цэцэглэж түүхийн зохиол, олон төрөл зүйлийн уран зохиолын ном бүтээлүүд гарч, ялангуяа замын тэмдэглэл бичих нь хэв заншил болж байжээ. 
     Мажарын нэрт монголч эрдэмтэн Д.Кара Хятан нарын хоёр бичгийн тогтолцоог нягтлан судлаад 1. хоёр хятан бичиг хоёулаа хятад бичлэг, бичигзүйн уламжлалыг үндэс болгож үүссэн боловч, тусгаар тогтносон Хятан гүрний өөрийн өвөрмөц бичгийн соёлын биеэ даасан тэмдгийн тогтолцоо болж чадсан, 2. Хятаны “бүлэглэмэл бичиг” бол хятан хэлний монголжуу угсаатай байсныг баталж байна, 3. Хятаны “цуврал бичиг” бол зүрчидийн бичгийн үндэс мөн бололтой хэмээн дүгнэсэн ажээ. 
     Хятан бичгийн дурсгалыг 1927 оноос олон тоогоор илрүүлэн судалж ирсэн боловч хараахан бүрэн тайлж чадаагүй байгаа юм. Энэ үеийн бичээс нь чулуун хөшөө, хүрэл толь, зоос, шавар тоосго, элдэв пайз, шаазан сав суулгын ёроол, хадан дээр үлдээсэн тохиолддог байна. 
     Манай оронд хятан нарт холбогдох бичиг үсгийн дурсгал хад чулуунаа сийлж үлдээсэн байдлаар хэдэн газраас олдоод байгаа нь Архангай аймгийн Их Тамир сумын Тайхар чулуу, Хэнтий аймгийн Батширээт сумын Рашаан хад, Мөрөн сумын Салбарын уулын Ханан хад зэрэг болно. Түүнээс гадна Булган аймгийн Дашинчилэн сумын Чин толгойн балгаснаас хятан бичигтэй дээврийн ваар олдсоныг ууган археологч Х.Пэрлээ тусгайлан хэвлүүлж байсан билээ. 
     Мөн Өвөр Монголын нэрт эрдэмтэн, профессор Чингэлтэй хятан бичгийн судалгааны олон арван өгүүлэл, ном бичсэн бөгөөд тэдгээрээс “Хятан бага үсгийг уншин тайлбарлах асуудал” хэмээх номыг нь хятан бичгийн судлалын суурь бүтээл гэж үнэлдэг. (Н.Баярхүү)