Хамаа бүхий үг | Хүрлийн үеийн археологийн дурсгалууд, Дөрвөлжин булшны соёл, Эмгэнт хошууны хүрэл дуулгат дөрвөлжин булш |
Төрөл | Булш оршуулгын дурсгал |
Түүхэн эрин үе | Хүрлийн үе |
Он цаг | НТӨ VIII-IV зуун |
Салбар | Археологи |
Төв аймгийн Алтанбулаг сумын нутаг, сумын төвөөс баруун тийш 73 км зайтай байх Эрдэнэхайрхан уулын ар, Бортолгой хэмээх жижиг толгойн бэлд эртний томоохон оршуулгын газар бий. Энд нийтдээ хэлбэр төрхийн хувьд болон гадаад байдлын элэгдлийн хувьд ойролцоо дөрвөлжин ба дугуй хэлбэрийн дараастай 150 орчим булштай ажээ.
Анх 2003 онд тухайн үеийн МУБИС-ийн Түүхийн салбарын багш оюутнууд хээрийн танилцах дадлагын үеэр 2 булш малтан судалсан бөгөөд улмаар 2004 онд Монгол-Туркийн хамтарсан хээрийн шинжилгээний анги дахин 8 булш малтан судалжээ.
Эрдэнэхайрхан уулын булшнууд нь хэд хэдэн өөр төрөл боловч дийлэнх нь намхан тэгш өнцөгт хашлагатай дугуй дараастай булшнууд бөгөөд газрын байдал элсэрхэг тул булшны чулуун дараасны гадарга тэгш хавтгай ба энэ нь булш тоногдож хөндөгдөөгүй болохыг харуулж байж болох юм. Булшнуудын хэмжээ харилцан адилгүй бөгөөд хамгийн жижиг нь 2×3 м байх бол хамгийн том нь 9×9,5 м хэмжээтэй байна. Дараасыг гол төлөв уулын хадны хэлтэрхийгээр нягт чигжиж хийжээ. Зарим булшны төв хэсэгт чулуу цөөтэй хонхорхой бий. Ихэнх булшнуудын дараас өргөргийн дагуу сунасан байрлалтай ажээ. Судлаачид Эрдэнэхайрхан ууланд хийсэн малтлага судалгааны үр дүнг нэгтгэж судалгааны өгүүлэл нийтлүүлсэн бөгөөд уг өгүүлэлдээ Эрдэнэхайрхан уулын булштай адил булшнуудыг “Туулын хэлбэрийн булш” гэж нэрлэх санал дэвшүүлсэн байдаг.
Г.П.Сосновскийн ангиллын 1-р төрөл буюу “өндөр чулуун хашлагатай бөгөөд дөрвөн буландаа гозгор чулуутай булш” нь “Хэрлэнгийн төрлийн булш” болох бол 2-р төрлийн булш буюу “намхан дөрвөлжин чулуун хашлага, түүний гадуур хавтгай чулуун дараасаар хүрээлсэн булш” нь “Туулын хэлбэрийн булш”-тай дүйцэх ажээ.
“Хэрлэнгийн хэлбэрийн булш”-ны он цагийг НТӨ XIII-VIII зуун, “Туулын хэлбэрийн булш”-ны он цагийг НТӨ VIII-IV зуунд холбогдоно гэж үздэг. (Н.Баярхүү)
Төрбат Ц. Эрдэнэхайрхан уулын булш ба дөрвөлжин булшны соёлыг үечлэх асуудалд // Acta historica. Tom. V, Fasc. 1. УБ., 2004. т. 5-12.
Semih Gűneri A., Battulga Ts., Turbat Ts. &Yerőől Erdene Ch. OTAK Projesi 2003 yılı Moğolistan çalışmaları: Altanbulag-Erdenehairhan kurganları kazıları. OTAK Project 2003, works of Mongolia: Excavations at Altanbulag Erdenehairkhan kurgans // Arkeoloji, Anadolu&Avrasia 2/2005, pp. 85-106.
Төрбат Ц., Ерөөл-Эрдэнэ Ч., Гунери С. Эрдэнэхайрхан уулын дөрвөлжин булшны судалгаа //Mongolian Journal of Anthropology, Archaeology and Ethnology. Vol. 5, No. 1(344), UB., 2009, т. 93-105.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он