Баргуудын тухай анх Тан улсын үеийн түүхэнд тэмдэглэсэн тухай мэдээ буй. Тэд өөрсдийгөө хун шувуунаас гарвалтай гэх ба Байгал далайн зүүн бие Баргужин дөхмийг өвөг дээдсийнхээ өлгий нутаг гэж үздэг.

Барга монголчууд Баргужин дөхмөөс баруун тийш Алтайн нуруу, зүүн зүгт Хянганы нуруу хүртэлх өргөн уудам газар нутагт нүүдэллэн аж төрсөөр XVIII зууны дундуур Хөлөн, Буйр нуурын уудам хөндийд төвлөрөн сууж, түүхэнд “Хөлөнбуйрын барга” хэмээн нэрлэгджээ. Мөн Халхын Засагт хан, Сэцэн хан аймгийн зарим хошуудад ч хэсэг бүлэг баргууд оршин амьдарч байв. Хөлөнбуйрын баргуудын нутаг нь хойт талаараа Орос, зүүн талаараа Хар мөрөн муж, өмнө талаараа Өвөр Монголын Дөрвөд, Жалайд, Хорчин хошуу, баруун талаараа Халхтай хиллэж байв.

ХХ зууны эхээр өрнөсөн Монголын үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөө тэмцлийн явцад Хөлөнбуйрын баргуудаас удаа дараа Монгол Улсдаа дагаар орж, нүүдэллэн ирж суурьшжээ. Тухайлбал, 1912-1916 онд 300 гаруй, 1919 онд 900 орчим өрхийн 4000-аад, 1928 онд 191 өрхийн 652 барга Монголдоо ирж суурьшсан байна. Харин дэлхийн хоёрдугаар дайны төгсгөл буюу 1945 онд 234 өрхийн 1013 барга БНМАУ-д дагаар орсон бөгөөд тэдэнд БНМАУ-ын Бага Хурлын Тэргүүлэгчдийн зарлигаар Чойбалсан /Одоогийн Дорнод/ аймагт газар нутаг олгож, “Хөлөнбуйр” сумыг байгуулжээ.

Одоо Монгол Улсын Дорнод, Төв, Хэнтий, Булган, Завхан аймаг болон Улаанбаатар хотод баргууд харьцангуй олон тоотой оршин сууж байгаа бөгөөд Монгол Улсын хүн амын 2010 оны тооллогоор Улаанбаатар хот болон 19 аймагт 2989 барга бүртгэгдсэн нь хүн амын 0,1 хувийг эзэлж байна.

Баргын урлаг, соёлын “Баргужин” наадам анх 2007 онд Дорнод аймгийн Хөлөнбуйр суманд болсон бол дараагийн наадмууд 2011 онд мөн аймгийн Гурванзагал суманд, 2015 онд ОХУ-ын Бүгд Найрамдах Буриад Улсын Баргужин дөхөмд болжээ. (Г.Мягмарсамбуу)