Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Тарианы алба
Хамаа бүхий үг Алба
Цаг үе Манж Чин улс
Хэний хаанчлалын үед Энх-Амгалан хаан
Салбар Эдийн засаг
Үндэслэн байгуулагч Энх-Амгалан хаан
Бүс нутаг Ховд хот
Үүсч байгуулагдсан цаг Энх-Амгалангийн 55-р он буюу 1716 он
Татан буугдсан он цаг Олноо өргөгдсөний тэргүүн он буюу 1911 он

Ховдын тарианы алба

Манж Чин улсын эрхшээлийн Монголын төв болон баруун хэсэгт байрлаж байсан Манж Чин улсын цэргийн ангиудын хүнсний хэрэгцээг хангах зорилготой алба

Манж Чин улс 1696 оны Зуун модны тулалдааны дараа хэдэн арван мянган цэргийг хэд хэдэн чиглэлээр Ар Монголд байрлуулав. 1715 онд Чин улсын тариалангийн дотоод мужуудаас алслаж Монголд байрласан цэргийг хэрхэн хүнсээр хангах вэ гэдэг тулгамдсан асуудлыг хэлэлцжээ. Тэр үед Түшээт хан Ванжилдорж Орхон, Туулын ойр тойрон Ахуй, Сүхт, Хар ус, Мингай, Цагаан гэр, Хүргих, Завхан гол, Цагаан сүүл, Булган Амсар, Улаангом болон Эрдэнэ зуугийн зэрэг газарт тариа тарьж болох учрыг мэдэгдсэн учир Халх Монголд Манж Чин улсын цэргийн тариалан анх бий болжээ. Халх Монголчуудаас зүтгэх хүчний мал гаргуулж, тэднээр өөрсдөөр нь тариа тариулах явдал нь Чин улсад маш ашигтай байсан учир цэргийн тариалангууд дараалан байгуулагдав. Тухайлбал 1716 онд Хөх хотын Түмэд Монголчуудаас тариалангийн дадлага туршлагатай 1000 хүнийг Улаангомд ирүүлж тариа тариулав. Мөн 1720-1723 онд Улаангом, Цагаан сүүл, Өлзийт голд тариа тарих цэрэгт Халх монголчуудаас 674 морь, 416 үхэр гаргуулж, 1727 онд хураасан ургацыг тээвэрлүүлхээр халхын гурван аймгаас 1500 тэмээ гаргуулж байжээ.    Зүүнгар Чин улсын өрсөлдөөн манж Чин улсын ялалтаар дууссаны дараа 1762 онд цэргийн ангуудад зориулсан тариаланг буулгаж, зөвхөн Ховд дахь цэргийн тариаланг хэвээр байлгажээ. Ийнхүү Ховд дахь тариалангийн газрыг Ар Монгол дахь манжийн цэргийн амуу будааг хангах гол газар болгож, манж, монгол цэргүүдээр тариулах ажлыг хэвээр үргэлжлүүлжээ. 1762 онд Түшээт хан аймгаас 200, Засагт хан аймгаас 72, Сайн ноён аймгаас 128 өрх, бүгд 400 өрхийг Ховдод нүүлгэн очуулж тариа тарих албыг хаалгаж байжээ. Тариалангийн газар жил бүр өөр байх учир 200-400 өрхийг тариа тариулж, хэдэн зуу, хэдэн мянган километр алс замд өндөр уул, өргөн мөрнийг гэтэлж Ховдод хүрээд тариа тарьж ургуулах, ургац алдалгүй авах, албан хэрэгцээт газарт нийлүүлэн өгөх зэрэг хэрэгт хүн малын хүч ихээр шаардах учир 120 хүнийг мөн туслуулдаг байв. (Г.Одбаяр)

Ашигласан ном зохиол

Зарлигаар тогтоосон гадаад Монгол, Хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шастир. 45-46 дэвтэр. Хуудас 17-18.
Насанбалжир Ц., Ар Монголоос Манж Чин улсад залгуулж байсан алба 1691-1911, Шинжлэх ухааны академийн хэвлэл, Улаанбаатар 1964. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол