Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хүрээ сайд
Хамаа бүхий үг Түшээт хан аймаг, Жибзундамба хутагтын хүрээ, Санжайдорж, Юндэндорж
Цаг үе Манж Чин улс
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэрийн тэтгэсэн хаан

Хүрээнд сууж хэрэг шийтгэгч сайд

Манж Чин улсын эрхшээлийн үеийн засаг захиргааны албан тушаал

Хүрээний сайд нь Халхын зүүн хоёр аймгийн засаг захиргаа, цэргийн бэлтгэл, өртөө харуулын алба, Жибзундамба хутагтыг харгалзах болон түүний шавийн хэргийг хамаарч, Орос улстай холбогдсон хязгаарын хэргийг хариуцсан Ар Монгол дахь Чин улсын засаг захиргааны гол байгууллага юм. 1758 онд II Богд Жубзундамба хутагт таалал төгссөний дараа Түшээт хан аймгийн туслагч жанжин Санжайдорж Хүрээнд байж, Жибзундамба хутагт болон Оросын хил ба Түшээт хан, Цэцэн хан аймагт холбогдох цэрэг, засаг захиргааны эрх мэдлийг гартаа төвлөрүүлэв. Дараа нь 1765 онд Харчины ноён Хутурингаа Халхын Хүрээнд томилогдож ирж, Түшээт хан аймгийн туслагч жанжин Санжайдоржийн гарт төвлөрөөд байсан эрх мэдлийг “Зарлигаар зарсан Хүрээнд сууж хэрэг шийтгэгч сайд” хэмээх албан тушаалын хувьд шилжүүлж авхад, Манжийн хаан хэрэг шийтгэх “захирлага тамга” олгосноор Хүрээний сайдын газар байгуулагджээ. Манжийн төр Хүрээн дэх засаг захиргаа хувийн харилцаанаас засаг захиргааны нэгж болж хувирах явц 1758-1805 он хүртэл урт удаан хугацаагаар үргэлжилжээ. Тийм учраас сайдын газрын орон, тоо, албаны хэрэглэлийг тогтоон баталж чадахгүй, Халхын түшээт хан аймгийн тушаалтай хавсарган 50 шахам жил болсон байна. 1805 онд Хүрээний сайд Юндэндорж Хүрээний сайдын газар нь Халхын түшээт хан аймгийн тушаалаас ангид Түшээт хан, Цэцэн хан аймгийн засаг захиргаа, харуул, өртөө, Оросын хилийн хэрэг болон Жибзундамба хутагтыг харгалзах албан тушаал хэмээн тодорхойлж тусгайлан сайдын тамга, орон тоо, байр, хэрэгсэл, санхүүтэй байхаар төсөвлөн айлтгаж зөвшөөрүүлснээр Хүрээний сайдын газар хууль ёсны байгууллага, буюу засаг захиргааны нэгж болжээ. Хүрээний сайдын газар 1805 онд тогтоосон зохион байгуулалтаа Чин улсын эцэс хүртэл хэвээрээ байсан юм. (Г.Одбаяр)

Ашигласан ном зохиол

Гэрэлбадрах Ж., Монголын нутаг дэвсгэр хил, хязгаарын түүх (НТӨ III-XIX зуун), УБ., 2006.
Одбаяр Г., Хүрээний сайдын газар: Санжайдорж, Юндэндорж, Лүнбүдоржийн жишгээр, Nomadic heritage studies museum nationale mongoli. tomus XIII, fascuculus 17.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол