Адил утгатай үг | тодорхой үсэг |
Хамаа бүхий үг | Зая бандид Намхайжамц, худам монгол бичиг |
Төрөл | бичиг үсэг |
Цаг үе | XVII зуун-орчин үе |
Салбар, чиглэл | түүх |
1648 онд Ойрадын Зая бандид Намхайжамцын зохиосон
бичиг.
Тод бичгийг Ойрадын Зая бандид Намхайжамц (1599-1662) зохиожээ. Тод бичгийг зохиосон шалтгаан нь бурхны шашныг дэлгэрүүлэх, ойрадуудыг бичиг үсгийн хувьд нэгтгэх явдал байжээ.
Тус бичгийг тод бичиг гэж нэрлэсэн нь худам монгол бичгийг тухайн цагийн ярианы хэлтэй ойртуулан, авиа бүрийг илүү тодорхой ялган тэмдэглэхийг оролдсонтой холбоотой.
Тод бичиг нь худам монгол бичгээс даван гарч, нийт монголчуудын бичиг үсэг болж чадаагүй боловч, Ойрадын албан ёсны бичиг болон хэрэглэгдэж байв.
Тод бичиг зохиогдсоноор ойрадын утга зохиолын хэл бий болж, бурхны шашин, анагаах ухаан, түүх, соёл, орчуулга зэрэг бүхий л салбарын ном зохиол тус бичгээр бичигдэж байжээ. Түүгээр ч үл барам, хөрш зэргэлдээх Казах зэрэг харь угсааны улсууд гадаад харилцаандаа тод бичиг, монгол хэлийг хэрэглэж байсны гэрч дурсгал одоо хүртэл уламжлагдан иржээ.
Тод бичгийг Монгол улсын ойрадууд 1920-оод он хүртэл, халимагууд 1924 он хүртэл хэрэглэж байв. Харин Хятад дахь ойрадууд одоо болтол тод бичгийг хэрэглэж, ном зохиол гаргасаар байна.
Тод бичиг нь үндсэн 26 үсэгтэй. Эл бичгээр үлдсэн ном судар, дурсгал Монгол улс, ОХУ, БНХАУ, ХБНГУ, Унгар, Дани, Франц зэрэг орнуудын номын сан, архивт хадгалагдаж байна. (Ц.Цэрэндорж)
Жамъян Г., Тод бичиг судлалын өгүүллүүд - Bibliotheca Оiratica, боть ХХVII, УБ., 2012
Лувсанбалдан Х., Тод үсэг, түүний дурсгалууд, УБ., 1975
Төв Азийн нүүдэлчдийн бичиг үсгийн товчоон, редактор Болд Л., Бат-Ирээдүй Ж., УБ., 2001
Шагдарсүрэн Ц., Монголчуудын бичиг үсгийн товчоон, УБ., 2001
Кара Д., Книги монгольских кочевников (семь веков монгольской письменности), М.: Наука, 1972
Shagdarsuren Ts., Correlation between Korean and Mongolian scripts // Mongolian Studies, Vol. 4, Seoul, 1996
Сүхбаатар На., Монголын түүхийн тод бичгийн сурвалжууд - Bibliotheca Оiratica, боть I, УБ., 2006
Тод бичиг болон Зая бандида Намхайжамц судлалын асуудал - Bibliotheca Оiratica, боть ХIII, УБ., 2009
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он