Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Бямба , Жамба
Хамаа бүхий үг Халхын зүүн гар, Сайн ноён
Төрөл түүхэн хүн
Цаг үе Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс
Салбар, чиглэл түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол гэх мэт) Итгэмжит эетэй эрх дайчин ноён
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр тодорхойгүй
Нас барсан он, сар, өдөр 1707
Овог, аймаг Хиад Боржигин
Албан тушаал засаг, төрийн жүн ван, хошой чин ван
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, ах дүү, хүү охин гэх мэт) Элэнц эцэг нь Түмэнхэн Сайн ноён. Өвөг эцэг нь Данзан лам, эцэг нь Тасхив Илдэн дүүргэч. Хүү нь Дашдондов, Цэрэндаш.

Шамба

XVII зууны эцэс, XVIII зууны эхэн үеийн Ар Халхын зүүн гарын нэгэн засаг, хожмын Сайн ноён цолтны дээд өвгийн нэг, “Асрагч нэртийн түүх”-ийг зохиогч.


Шамба 1667 онд эцэг Тасхивыг залгамжлан засаг ноён болов. Тэр үед Манжийн хаанаас “Итгэмжит эетэй эрх дайчин” цол хүртжээ. 1686 онд Халхын Засагт хан, Түшээт хан нарыг эвлэрүүлэх хэрэгт хүчин зүтгэв. 1688 онд Зүүнгарын Галдан бошогт Халхад довтлон ирсэнд мөн оны намар Шамба Түшээт хан Чахундоржид туслан Олгой нуурт тосон байлджээ. Шамбын цэрэг Галдан бошогтын цэргийн довтолгооныг зогсоож дийлээгүйн улмаас Түшээт ханы цэрэг ухран сарнисан гэдэг. Түүний дараа Шамба харьяатаа дагуулан Урадын хязгаарт орсонд түүнийг Холбожины газарт суулгажээ. 1689 онд Шамбын харьяат ардыг хошуу, сум болгож, түүнийг засаг болгов. 1691 онд Долооннуурын чуулганаар Шамбыг төрийн жүн ван өргөмжлөөд, түүний төрлийн бусад ноёдыг түүнд захируулжээ. 1696 онд Манжийн цэргийг дагалдан Зуу модны газарт Галданы эсрэг тулалдаанд оролцов. Шамба 1707 онд нас барсанд ахмад хөвгүүн Дашдондовт хэргэмийг нь залгамжлуулжээ.

Шамба улс төрийн зүтгэлтэн төдийгүй, түүхч байсан юм. Тэрээр Монголын түүхийг анхааран сонирхож, 1677 онд нэгэн түүхийн зохиол зохиосон нь хожим “Асрагч нэртийн түүх” хэмээн алдаршсан билээ. Тус зохиол нь XVII зууны Монголын түүх, нэн ялангуяа Халхын түүхэнд холбогдох ихээхэн үнэ цэнтэй мэдээ баримтыг агуулдаг. (Ц.Цэрэндорж)

Ашигласан ном зохиол

Byamba-yin Asaragči neretϋ (-yin) teϋke (Эхбичигийн судлагаа) Тэргүүн дэвтэр. Галиглаж, үгийн хэлхээг үйлдэн хэвлэлд бэлтгэсэн Цэвэлийн Шагдарсүрэн, И Сөн Гю (Lee Seong-gyu), УБ., 2002

Зарлигаар тогтоосон гадаад монгол, хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шастир, Монгол бичгээс кирилл бичигт буулгаж, тайлбар хийсэн Цэрэндорж Ц., Эрдэнэболд Л., Баржав Д., Ганбат Н., УБ., 2007

Шара туджи. Монгольская летопись XVII в., М., 1957

Гонгор Д., Халх товчоон, УБ., 1970

Монгол улсын түүх, дөтгөөр боть, УБ., 2003


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол