Өвөр Монголын Улаан хадаас олдсон Өнгүд язгууртны сири, уйгур бичээстэй булшны чулуу

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Несториан христосийн шашин, Мандухай сэцэн хатан
Өөр нэр Өнгүд, цагаан татар
Цаг үе XII-XVI зуун
Угсаа гарал монголжсон түрэг
Бүс нутаг Цагаан хэрмийн умард одоогийн Хөххот орчим

Энгүд (Өнгүд)

XII-XVI зууны үеийн монголжсон түрэг гаралтай угсаатны бүлэг

Энгүд буюу өнгүд аймгийн дээдэс XII зууны үеэс түүхэн сурвалжид нэр гарчээ. Тус аймгийн нэрийг Судрын чуулган зэрэг түүхэн сурвалжид эр эм эгшиг ялгадаггүй араб үсгээр тэмдэглэснийг тус сурвалжийг орос хэлээр орчуулах үес онгут хэмээн буулгажээ. Гэвч уг нэрийн дуудлага нь зөв дуудлага нь önggüd болно. Өнгүд нь Тэндүк хэмээх газар нутаглаж жүрчидийн Алтан улсын хойд хилийн хэрмийг сахин хамгаалах үүрэг хүлээж байсан түрэг хэлтэн нүүдэлчин аймаг байв. Христосийн шашны несториан урсгалыг хүлээн авч шүтэх болсон бөгөөд шашны үйл хэрэгт сири хэл бичгийг хэрэглэж байсан боловч уйгур бичгийг төрийн хэрэгт ашиглаж байжээ. Монголын баруун хэсэгт оршин байсан Найман улсын ноёрхогч овогтой ураг төрлийн холбоотой байсан тул 1204 онд Найманы Даян хаан тэднийг Чингис хааны эсрэг холбоотон болгох гэсэн боловч өнгүдийн тэргүүлэгч Алакуш тигидхури татгалзаж, Чингис хаанд дагаар оров. Чингис хаан Алага бэхи охиноо Алакуш тигидхурид хатан болгож өгснөөс хойш өнгүдийн ноёд алтан урагтай ураг барилдах болжээ. Өнгүдийн ноёд христосийн шашны несториан урсгалыг шүтдэг байсан боловч 1293 онд Ромын папын төлөөлөгч Жиовани Монтекорвино өнгүдийн тэргүүлэгч Георгисийг (анг. George, хят. Kuolijisi) христосийн шашны католик урсгалд оруулж чаджээ. Гэвч Георгисийг нас барсны сүүлээр өнгүд нар дахин несториан урсгалаа шүтэх болов. Өнгүд нарын тэргүүлэгчдийн сууж байсан орд харш болон оршуулгын газар нь одоогийн Өвөр Монголын Улаанцав аймгийн Дархан муумянган хошууны Олон сүм хэмээх газар бий. 1368 онд хятад газар Монголын Юань улсын ноёрхол унах үест өнгүд нар нэгэнт монголжиж, монгол угсаатны бүрэлдхүүн болсон байжээ. XV зууны үест өнгүд аймгийн нэр нь энгүд хэмээн дуудагдах болж зүүн монголын Түмэд түмний бүрэлдхүүнд багтах болов. Мандуул хааны хатан бөгөөд хожим Батмөнх даян хааны хатан болсон Мандухай нь энгүдийн Цоросбай чинсаны охин болно. (Б.Нацагдорж)  
 

Ашигласан ном зохиол

Rashiduddin Fazlullah’s Jami‘u’t-tawarikh: Compendium of Chronicles. History of the Mongols. Part One. English Translation & Annotation by W.M.Thackston. Published at Harvard University, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 1998. Лувсанданзан. Эртний хаадын үндэслэсэн төр ёсны зохиолыг товчлон хураасан алтан товч хэмээх оршвой. Улаанбаатар, Мөнхийн үсэг. 2011.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Marsone P. Two portraits for one man : George, king of the Önggüt. // From the Oxus River to the Chinese Shores. Studies on East Syriac Christianity in China and Central Asia. Edited by Li Tang and Dietmar W.Winkler. Lit Verlag GmbH. 2013. Atwood C.P. Historiography and transformation of ethnic identity in the Mongol Empire: the Öng’üt case //Asian Ethnicity, Vol. 15, No. 4 (2014)