Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Юань улс
Төрөл түүхэн хүн
Цаг үе Юань улс
Салбар, чиглэл түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол гэх мэт) Монгол цол нь Гэгээн хаан. Сүмийн цол нь Инцзун (英宗), нэхэн өргөмжилсөн цол нь Суут богд утга элбэрэлт хуанди (睿聖文孝皇帝)
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1302
Нас барсан он, сар, өдөр 1323
Овог, аймаг Хиад Боржигин
Төрсөн газар Хятадын Хэнань муж
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, ах дүү, хүү охин гэх мэт) Элэнц эцэг нь Чингим, өвөг эцэг нь Дармабал, эцэг нь Аюурбарвада хаан. Эх нь Хонгирад аймгийн Раднашир хатан.

Шидбал хаан

Юань улсын хаан (1320-1323).


Шидбал бол Аюурбарвад Буянт хааны хүү бөгөөд эцэг нь өөрийн ах Хайсандаа түүний хөвгүүнийг хуантайцзи болгоно хэмээн амлажээ. Гэвч Хайсан нас бармагц амлалтаа зөрчиж, түүний 2 хөвгүүнийг хязгаар нутагт нутаг заан суулгаад, өөрийн хүү Шидбалыг 1316 онд хуантайцзи өргөмжилжээ. 1320 онд Аюурбарвада хаан нас барсны дараа түүний эх Даги хатан Шидбалыг хаан сууринд суулгажээ. Даги түүнийг тоглоомын хаан болгож, бодит эрх мэдлийг атгах болов.

1322 онд Даги, 1323 онд түүний шадар түшмэл Тэмүдэр нар нас барснаар Шидбал жинхэнэ ёсоор төрийн эрхийг барих гэж оролджээ. Тэрээр Жалайр овгийн Байжу гэдэг түшмэлийг Тэмүдэрийн оронд томилжээ. Тэгээд Дагигийн талын хүмүүсийг цээрлүүлж, зайлуулахыг оролдов. Түүний хариуд Дагигийн талын хүмүүс юйшидафу түшмэл Тэгшийг тойрон нэгджээ. 1323 оны 8-р сард Шидбал, Байжу нарыг Тэгш нар Шандугаас Дайду руу буцах замдаа Наньподянь гэдэг өртөөн дээр хороов. Үүнийг “Наньпо-гийн хувирал” хэмээдэг.

Шидбал хааны үед Хубилай хаанаас наашхи хууль дүрмийг цуглуулан эмхэтгэсэн “Их Юань улсын нэвтэрхий дүрэм (Да Юань тунчжи)” гэдэг хууль цаазын эмхэтгэлийг зохиожээ. (Ц.Цэрэндорж)

Ашигласан ном зохиол

Юань улсын судар (хятад хэлээр)

Далай Ч., Монголын түүх (1260-1388), гутгаар дэвтэр, УБ., 1992

Монгол хаад - 9, эрхэлсэн: Төрт ёс, хаадын сан, УБ., 2012

Сүгияма Масааки, Монголын эзэнт гүрний мандал буурал, орчуулсан Цэрэндорж Ц., УБ., 2015

Ван Мандаа, Монголын түүхийн толь, ӨМАХХ, 1999


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол