Монголын түүхийн тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

Сайшаалт Ерөөлт

Palace Museum, Beijing （故宫博物院）

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг	Цагаан лянхуа, Тэнгэр тэтгэгч, халуун гол
Төрөл	түүхэн зүтгэлтэн
Салбар	улс төр
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт)	Нэр Юньян, оны цол Сайшаал ерөөлт, Ринзүн
Хүйс	эр
Төрсөн он, сар, өдөр	1760
Нас барсан он, сар, өдөр	1820
Овог, аймаг	Манж
Төрсөн газар	Бээжин дэх хааны зуны ордон
Албан тушаал	Манж Чин улсын долоо дахь их хаан
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт)	Эх нь хоёрдугаар зэргийн Лин татвар хэмээх Вэй овогт хятад хүн (хожим Шяоичунь хатан гэсэн) байв.

Сайшаалт Ерөөлт

1796-1820 оны хооронд Манж Чин улсын төрийн эрх барьсан долоо дахь хаан.

1796 онд Тэнгэр тэтгэгч хаан 60 жил хаан суусны эцэст амьд ахуйдаа хаан ширээгээ Жя ванд шилжүүлжээ. 36 настайдаа Сайшаалт ерөөлт хаан өргөмжлөгдсөн боловч эцгийгээ нас барсны дараа 1799 оноос төрийн үйл ажиллагаагаа эхлүүлжээ.

Юун түрүүнд эцгийн шадар байсан Хөшэнь сайдыг баривчилж гэрийг нэгжихэд улсын 20 жилийн орлоготой тэнцэхүйц нэг живаа мөнгөн зоос идсэн байсан нь илэрч, хөрөнгийг хураан цаазаар аваачиж, Хөшэний бүлгийг төрөөс зайлуулсан ажээ.

Гэсэн ч Сайшаалт ерөөлтийн үеэс Чин улсын хүчин доройтож хээл хахууль, байгалийн гамшиг, бослого хөдөлгөөнд нэрвэгдэв. Хятадын Цагаан лянхуа (1796–1804), Мяо ардын бослого (1795–1806)-той тэмцсэн ба Европын худалдаачдын оруулж ирсэн хар тамхины балгаар улс орны эдийн засаг сульдаж Манж Чин улс бууран доройтохын замдаа оржээ. Мөн Христийн шашин дэлгэрүүлэхийг эсэргүүцэж байв.

1803, 1813 онд хааны гэр бүлээс Сайшаалт ерөөлт хааныг хороохыг хоёр ч удаа завдсан боловч бүтээгүй.

Сайшаалт ерөөлт хаан 1820 онд 60 насандаа Халуун голд зусч байхдаа зуурдаар нас барсан. Шалтгаан тодорхойгүй. Аяганд ниргүүлсэн, цус харвасан зэрэг таамаг байдаг бөгөөд хааныг Чингийн баруун бунханд оршуулжээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Алтан улсын түүх. Түдэн,Өлзийт нар орчуулав. Үндэстний хэвлэлийн хороо,1988.

Дайчин гүрний дотоод яамны монгол бичгийн гэрийн данс, 11 дэвтэр, Эрхлэн хэвлүүлсэн А.Цанжид, УБ.,2010

Далай Ч., Ойрад Монголын түүх, Тэргүүн боть,УБ.,2002

Жигмэдсүрэн С, Буянтогтох Г. Манж гүрний хураангуй түүх, УБ.,2010.

Цолмон С., Галдан бошгот хаан. Нийгэм улс төрийн үйл ажиллагаа (1644-1697),УБ.,1994

Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть, УБ.,2003

Непомнин О. Е. История Китая: эпоха Цин. XVII — начало XX века,М., 2005.

Манжийн Энх- Амгалан хаан ойрадын Галдан бошгот нарын харилцаанд холбогдох нэгэн баримт//Монголын түүх, угсаатны судлалын зарим асуудалд,Эмхэтгэсэн Аюудайн Очир,Ока Хироки- Center for Northeast Asian Studies, Tohoku University,2004

Хэрээд Л., Жамсран., «Дарьгангын сүрэгчин хошуу». УБ., 1994

Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть,УБ.,2003