Ойрад гэдэг нь “ойн ард” гэсэн үгээс гаралтай гэж ихэнх эрдэмтэн үздэг. Ойрад нь XII зууны үед Енисей мөрний дээд урсгалд нутаглаж байсан аймаг бөгөөд 1207 онд Чингисийн хөвгүүн Зүчи Хутуга бэхийн тэргүүлсэн Ойрад аймгийг эрхшээлдээ оруулжээ. Энэ үеэс эхлэн Ойрад нь 4 мянганаас бүрдэх болж, Хутуга бэхийн үр хойчис үе улиран Монголын хааны алтан ургийн хүргэн болж, онцгой эрх эдлэх болжээ.

1370-аад оны эхээр Монголын Дай Юань улсын эрх баригчид монгол нутагтаа эргэн ирснээс хойш ойрадууд Монголын их хааны хүч чадал бууран доройтсоныг ашиглан хүч чадлаа нэмэгдүүлэхийг оролдох болов. Ингэснээр Ойрад нь Монголыг бүрдүүлэгч нэгэн томоохон хэсэг болжээ. Тухайн үед Ойрад нь Монголын баруун талд оршиж байсан учир түүх судлалд “Баруун Монгол” хэмээн нэрлэдэг. Харин Мин улсын сурвалжид Зүүн Монголыг “Татар”, Ойрадыг “Вала” хэмээн тэмдэглэдэг байжээ.

XV зууны эхээр Ойрадын толгойлогч Махаму, Тайпин, Батболд нар Мин улсаас “ван” цол хүртжээ. Тэдний дундаас Махаму (Батула) нь хамгийн хүчирхэг байж Зүүн Монголын хаадтай сөргөлдөн тэмцэлдэх болжээ. Батула-гийн хүү Тогоон бүх Ойрадын тэргүүний үүрэг гүйцэтгэж, харин ач Эсэн нь 1450-аад оны эхээр хэсэг хугацаанд Монголын хаан ширээнд суусан билээ.

Гэвч Эсэн 1454 онд нас барснаас хойш ойрадууд сулран доройтож, Батмөнх Даян хаан бүх Монголыг нэгтгэн захирах явцад түүний захиргаанд оров. Түүнээс хойш  ойрадууд их хааны захиргаанаас гарахыг оролдсон боловч амжилт олоогүй ажээ. 
Барагцаалбал, XVI зууны эхнээс ойрадууд баруун зүгт нүүдэллэж, Алтайн нуруу, Эрчис мөрний дээд урсгал хавиар нутаглах болжээ. 

XVI зууны сүүлчээр Ойрадын зүүн талд Халх түмэн хүчирхэгжин мандсанаар ойрадууд улам баруун тийш нутаглах болов. Улмаар Алтай нутагтаа үлдсэн Ойрадын дотроос Цорос аймаг тэргүүлэх байр суурьтай болж, 1671 онд Цоросын Галдан Зүүнгар хаант улсыг байгуулжээ.

Галдан Түвэдийн Далай ламаас “Бошигт хаан” цол хүртжээ. Тэрээр ойрадуудыг өөрийн захиргаанд оруулаад зогсохгүй, хөрш зэргэлдээх Дундад Азийн улс орнуудын эсрэг аян дайныг амжилттай явуулав. Улмаар 1680-аад оны үеэс Халхын дотоод хэрэгт оролцох болж, энэ нь яваандаа Халх-Ойрадын тэмцэл мөргөлдөөн болж хувирчээ. 1697 онд Галдан нас барсны дараа Цэвээнравдан (1697-1727), Галданцэрэн (1727-1745) нар дараалан Зүүнгар улсыг захирчээ. Тэдний үед Зүүнгар улс нь улам хүчирхэгжин Манж Чин улстай сөргөлдөн тэмцэлдэж байв.

Гэвч Галданцэрэнг нас барсны дараа өрнөсөн хаан ширээний төлөөх ширүүн тэмцлийн улмаас сулран доройтож, 1755 онд Чин улсын цэрэгт эзлэгджээ. Амарсанаа тэргүүтэй Ойрадын ноёд Манжийн эсрэг бослого гаргасан боловч дарагдаж 1758 онд Зүүнгар улс мөхсөн билээ.

Ойрадууд угтаа аймгийн холбооны хэлбэртэй байв. XV зууны үед 4 түмэн буюу аймгаас бүрэлдэж байсан учир “Дөрвөн Ойрад” хэмээн нэрлэгдэх болжээ. Ойрадыг бүрдүүлж байсан аймгууд нь цаг үеэсээ хамааран харилцан адилгүй байв. Тиймээс Дөрвөн Ойрадыг түрүү, дунд, хожуу “Дөрвөн Ойрад” хэмээн ангилах нь ч бий. Хожуу үе буюу 1636 оны үед бий болсон Дөрвөн Ойрадын холбоо нь Цорос, Дөрвөд, Хошууд, Хойд гэсэн 4 аймгаас бүрэлдэж байв.

XVII зууны эхнээс ойрадууд томоохон нүүдэл хийх болов. 1608 оноос эхлэн Торгууд аймгийн ихэнх хэсэг баруун тийш нүүж, 1620-оод оны эцэст Ижил мөрний савд очиж суурьшжээ. Мөн Хошууд аймаг өмнө тийш нүүдэллэн, Хөх нуурыг эзэлж, улмаар Түвэдийг хүртэл захирах болов.

Нөгөөтэйгүүр 1758 онд Зүүнгар улс Манж Чин улсад эзлэгдсэний дараа 1771 онд Ижил мөрний Торгуудын зарим хэсэг эх нутагтаа эргэн ирсэн бөгөөд тэдний үр хойчис өнөөгийн БНХАУ-ын Синьцзянгийн ойрадууд билээ.

Манж Чин улс Ойрадын Зүүнгар улсыг мөхөөсний дараа 1750-аад оны үед үлдсэн ойрадуудын ихэнхийг Халхын баруун хэсэгт нүүлгэн шилжүүлж, тэднээр Дөрвөдийн 2 чуулган, Ховдын хязгаарыг байгуулжээ. Түүнчлэн ойрадуудаас бүрдсэн 3 хошууг байгуулж, Халхын аймгуудад харьяалуулжээ.

1911 онд монголчууд тусгаар тогтнолоо тунхагласны дараа Дөрвөд, Ховдын ойрадууд Монгол улсын бүрэлдэхүүнд багтах болсон билээ. (Ц.Цэрэндорж)