Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Умард Юань, Тогоонтөмөр хаан, Аюушридара хаан
Төрөл түүхэн хүн
Цаг үе Юань улс
Салбар, чиглэл түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол гэх мэт) Монгол цол нь Усхал хаан
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1342
Нас барсан он, сар, өдөр 1388
Овог, аймаг Хиад Боржигин
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, ах дүү, хүү охин гэх мэт) Өвөг эцэг нь Хошила хаан, эцэг нь Тогоонтөмөр Ухаант хаан. Ах нь Аюушридара. Хүү нь Тяньбаону, Дибаону.

Төгстөмөр хаан

Умард Юань улсын хоёр дахь хаан (1378-1388).


Төгстөмөр нь 1378 онд Аюушридара-г залгамжлан хаан сууж, “Тяньюань” гэдэг оны цолыг хэрэглэх болээ. Тэрээр ахынхаа бодлогыг үргэлжлүүлэн Хархорум, Инчан хавьд үлэмжхэн цэргийн хүч хуралдуулж, Мин улсын хил хязгаарыг уулгалж байжээ. 1380 онд Мин улсын цэрэг Монголд довтлон Хархорумыг эзлэн авчээ. Гэвч Төгстөмөр орд өргөөгөө дорно зүгт Буйр нуурын орчимд шилжүүлэн, сарнисан цэргийн хүчээ дахин эмхлэн хуралдуулж эхэлжээ. Нөгөөтэйгүүр, Ляодунгийн Нагачу ноёнтой холбоолохын зэрэгцээ Солонгосын Корйө улстай холбоо тогтоож, хамтын хүчээр Мин улсын эсрэг тэмцэхийг оролдож байв. 

1388 онд Төгстөмөр Буйр нуурын ойролцоо Мин улсын жанжин Лань Люй-гийн удирдсан цэрэгтэй тулалдаж, ялагджээ. Төгстөмөрийн хоёр дахь хөвгүүн Дибаону, ноёд түшмэд 3000 хүн, 70 мянга гаруй хүн ард, 100 мянган толгой мал Мин улсын цэрэгт олзлогджээ. Төгстөмөр хаан их хүү Тяньбаону, шадар түшмэд чжиюань Нэцэлай, чэнсян Ширмэн нарын хамт цөөн тооны цэрэгтэй зугтан гарч Хархорумын зүг одох замд нь Туул голын орчимд түүний түшмэл Есүдэр гэгч довтлон цохьжээ. Төгстөмөр тэндээс зугтан гарч Хөхтөмөртэй нэгдэхийг завдсан боловч их цас орж замд гарч чадалгүй саатжээ. Энэ үед Есүдэрийн цэрэг Төгстөмөрийг гүйцэж очоод түүнийг хөвгүүний нь хамт хороожээ. Мин улсын цэрэгт олзлогдсон хөвгүүн Дибаону-г нь Рюкю (одоогийн Японы Окинава арал)-д цөлсөн ажээ. (Ц.Цэрэндорж)

Ашигласан ном зохиол

Юань улсын судар (хятад хэлээр)

동북아역사재단 편, 明史 外國傳 譯註, 2012 (солонгос хэлээр)

Далай Ч., Монголын түүх (1260-1388), гутгаар дэвтэр, УБ., 1992

Монгол улсын түүх, гутгаар боть, УБ., 2003

첵메드 체렝도르지, 14세기 후반 동아시아의 국제정세와 북원과 고려의 관계, 한국학중앙연구원 박사학위논문, 2011 (солонгос хэлээр)


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол