Хамаа бүхий үг | Сэцэн хан аймаг |
Төрөл | Шашин |
Цаг үе | XIX зуун |
Хэний хаанчлалын үед | Төр гэрэлт |
Сүмийн онцлог | Монголын зүүн хязгаарын томоохон төвийн нэг болон хөгжиж байв. |
Байгуулагдсан он | 1821 он |
Үйл ажиллагаа нь зогссон | 1939 он |
Хаана байсан | Дорнод аймгийн төв Чойбалсан хот |
Сүмийг байгуулсан хүн | Засаг Минжүүрдорж |
Шашин ухаант сүм, Сайн билгийг бадруулагч сүмүүд буюу Сан бэйсийн хүрээ нь одоогийн Дорнод аймгийн төв Чойбалсан нутаг Түмэн Өлзийт Овоо хэмээх газарт байжээ. Анх Манжийн Төр Гэрэлтийн тэргүүн (1821) онд засаг Минжүүрдоржийн үед Түмэн Өлзийт Овооны энгэрт өдөр бүр Цогчин, хоёр сар тутамд хоёр Сожин, жил тутам Хайлан хурал хурах болжээ. Үүнээс улбаалан уг хийдийн үүсэл тавигджээ. 1830 онд анхны дацан болох Цанид дацанг байгуулжээ. Улмаар 1835 оноос жил бүр мянган зул асааж, их хурал үйлддэг заншилтай болжээ.
Сан бэйсийн хүрээ нь нийт 7 дацан, 11 сүм, 10 гаруй хуралтай, 1000 орчим ламтай байв. Анхны дацан Цанидаас хойш 30 орчим жилийн дараа 1869 онд Дүйнхор дацан, Агав дацанг байгуулсан ба 1837 онд Шашин Ухаант сүм, 1844 онд Жамбаалин, Чойнхорлин, Намжиллин, Жамъяанлин сүм, 1856 онд Сайн билгийг бадруулагч сүм, 1878 онд Дамбадаржаалин сүм, Сүндэвдаржаалин сүмүүдийг тус тус байгуулж, хурал номын үйл ажиллагааг өргөжүүлж байв. Санбэйсийн хүрээнд жил бүр томоохон цамын бүжиг болдог байв. Тухайлбал: 1903 онд Дүйнхорын дацан, Мял богдын цам, 1915 онд Чогорын цам нэмэн цэнгүүлсэн баримт буй. Тус хийд нь эд хөрөнгө, эдийн засгийн хувьд чинээлэг хүрээ хийдийн тоонд орж байв. Гэхдээ тэрхүү хөрөнгө ард түмний өргөл барьц, алба гувчуураас бүрдэж байлаа. Зөвхөн Төр Гэрэлтийн 28-р (1898) онд тус хошууны ардаас хүрээний албанд бүгд 89770 шар цайны үнэ бүхий зүйл нийлүүлсэн байна. Энэ нь ард олны амьдралд үнэхээр хүнд байдлыг бий болгон тэднийг эсэргүүцэхэд хүргэж байв.
Санбэйсийн хүрээ нь Чуулалт хаалга, Хятад, Их хүрээний замын гудаст оршиж байв. Санбэйсийн хүрээг 1939 онд нураасан. Харин 1990 оноос нутгийн олны сүсгээр зарим нэг дуган, сүмийг сэргээн босгож, хурал номын үйл ажиллагааг нь сэргээгээд байна. Санбэйсийн хүрээ нь зүүн Монголын худалдаа, эдийн засаг, шашин номын томоохон төв байжээ. (С.Чулуун, Н.Маралмаа)
Б.Өлзийсүрэн. Халхын Сэцэн хан аймгийн хураангуй түүх. Өндөрхаан. 1993
Монгол улс ҮТА. ФА-12. Д-1. ХН-36
Монгол улс ҮТА. Ф-72. Д-1. ХН-62. хуудас 115-118
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он