Галданцэрэн хааны зэс зоос. Яркенд хотод дэлдүүлжээ. Нүүрэн талд: "Галданцэрэн", ар талд: "Яркендэд дэлдүүлэв" гэжээ. (B.Nyamaa. The coins of Mongol Empire. Ulaanbaatar, 2011. p. 201).

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Галданцэрэн хунтайж
Хамаа бүхий үг Манжийн Найралт төв хаан, эфү Цэрэн, Засагт хаан
Төрөл түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе XVII-XVIII зуун
Салбар, төрөл түүх
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр тодорхойгүй
Нас барсан он, сар, өдөр 1745
Овог, аймаг Цорос аймаг
Төрсөн газар Ойрад
Албан тушаал Зүүнгарын хаант улсын хаан
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Элэнц өвөг нь Баатар хунтайж, өвөг нь Сэнгэ хунтайж, эцэг нь Цэвээнравдан. Хөвгүүд нь Цэвээндоржнамжил,Ламдаржаа.

Галданцэрэн хаан

1727-1745 онд Зүүнгарын хаант улсын төр барьсан, гурав дахь хаан, улс төрийн зүтгэлтэн, цэргийн жанжин.

Зүүнгарын хаант улсын гадаад улс төрийн байдал нь нэлээд хүнд болсон үед Галданцэрэн хаан суужээ. Өрнө зүгээс Хаант Орос улс, дорно зүгээс Манж Чин улс илт түрэмгийлэх бодлого явуулж байв. Тиймээс Галданцэрэн улсынхаа эдийн засгийн болон цэргийн хүч чадлыг бэхжүүлэхэд анхаарч хөрш улсын хаадад элч илгээж найртай хөршийн ёсоор харилцаж, худалдаа хийхийг санал болгож байв. 

1731 онд Зүүнгарт очсон Оросын элч Угримов тэмдэглэлдээ Дундад Азиас олзолж  ирсэн хүмүүсийн оролцоотойгоор хүхэр, шүү гарган сайн чанарын дарь хийж төмөр боловсруулан Ойрадад олзлогдсон шведийн офицер И.Г.Рената Галданцэрэнгийн цэрэгт 50 кг жинтэй 15 үхэр буу, бага оврын их буу 5, 16 кг жинтэй мортир хэмээх 20 ширхэг буу хийж өгсөн тухай дурджээ.

Түүнчлэн Галданцэрэн зоос дэлдүүлж байжээ. Нүүрэн талдаа “Галданцэрэн”, ар талд нь “Яркендад дэлдүүлэв” гэсэн бичигтэй, 15,34 х 16.38 мм диаметртай, 7,1 гр жинтэй зоос олдсон байна. Галданцэрэн Манжийн эрхшээлд орсон Халх, Хөх нуурын ноёдыг Манжийн эсрэг хөдөлгөж чадвал харийн түрэмгийллийг зогсоох боломжтой гэж үзэж идэвхитэй бодлого явуулсан ба Манжийн хаан ч түүний санааг ойлгож ухуулах бичиг тархаан, түүний эсрэг тэмцэхийг ятгаж байв.

1732 онд Галданцэрэн Хами, Халхын чиглэлээр цэргээ хоёр хуваан илгээсэн ба 2 сар гаруй байлдаад Манжийн цэрэгт ялагджээ. Тиймээс өөрийн биеэр 30000 гаруй цэрэг авч Халхад цөмрөн орж Улиастайн ойролцоо Халхын эфү Цэрэнгийн цэрэгтэй тулгаран байлдаж, давшсаар Эрдэнэ зууд хүрчээ. Манж нар цэрэг нэмж дайчлан, Ойрадын цэргийг  хавчин байлдаж бүслэн цохив. Галданцэрэн бүслэлтийг сэтлэн гарч нутгийн зүг зугатжээ. Манж нар Зүүнгарыг шууд байлдан эзлэх бэлтгэл хангагдаагүй учир Найралт төв хаан ч байлдан эзлэхээ түр хойшлуулахаар шийдвэрлэсэн байна. 1740-1743 онуудад  Галданцэрэн казахуудтай дайтаж Дунд жузын цэргийн ноён Аблайг олзлов.

Манжийн хаан Зүүнгарт элч илгээн Халх-Ойрадын хилийг тогтоох санал тавьжээ. Хэлэлцээрээр Халх-Ойрадын хилийг Алтай уулаар тогтоон, ойрадуудыг Алтайн нурууг давуулахгүй, халхчуудыг Завхан голоос хэтрүүлэхгүй байхаар тохиролцоод, Манжийн засгийн газар Зүүн Туркестан, Хами, Турфанд 20000, Цагаан сүүл, Улиастай, Орхонд 20000 цэрэг тус тус сахиулан суулгажээ. Швед улсын олзлогдсон офицер И.Г.Рената Зүүнгарын улсын газрын зургийг үйлджээ. Тэрхүү зургаа 1734 онд Швед улсдаа авч очсон ба өдгөө Швед улсын Уупсалагийн их сургуулийн номын санд хадгалагдаж байна.

Галданцэрэн хаан төр барих хугацаандаа улсынхаа тусгаар тогтнолыг хамгаалж чадсан билээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Далай Ч., Ойрад Монголын түүх, Тэргүүн боть, УБ., 2002

Сүхбаатар На., Баярсайхан Д., Хойдын түүх, BIBLIOTHECA OIRATICA LVIII, УБ., 2016

Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть, УБ., 2003

Златкин И.Я., История Джунгарского ханства, М., 1983

Моисеев В.А., Джунгарское ханство и казахи XVII-XVIII вв., Алма-Ата, 1991


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол