Зүүн Чойрын хийд. ХХ зууны эхэн. Эх сурвалж: (С.Чулууны хувийн архиваас)

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Баруун, Зүүн Чойр
Төрөл Шашин
Цаг үе XIX-XX зуун
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэр тэтгэсэн
Сүмийн онцлог Энэ хоёр хийдэд хурал хурж, хөрөнгө нийлүүлэх зэрэг нь хамт байсан
Байгуулагдсан он 1779 он
Үйл ажиллагаа нь зогссон 1938 он
Хаана байсан Дорноговь аймгийн Сүмбэр сум
Сүмийг байгуулсан хүн Засаг бэйл Гончигжав

Чойрын хийд

Дорноговь аймгийн Сүмбэр, Даланжаргалан сумдын нутагт байсан хийдүүд

Сэцэн хан аймгийн Боржигон Сэцэн вангийн хошууны нэг томоохон хийд баруун, зүүн Чойрын хийд юм.

    Зүүн чойр нь Дорноговь аймгийн Сүмбэр сумын Цагаан-овоо хэмээх газарт Тэнгэр тэтгэсний 43-р он /1779/-д, Баруун Чойр нь Төр Гэрэлтийн хорин тавдугаар /1845/ онд Засаг бэйл Гончигжавын үед байгуулсан Дорноговь аймгийн Даланжаргалан сумын нутаг Бага нарт хэмээх газар оршино. Зүүн Чойр нь 10 орчим дацан, дугантай 13 жастай. 791 ламтай хэмээн ХХ зууны эхэнд бүртгүүлжээ. Нийт сүмийн талбай 900 кв.м талбайтай. Энэ хоёр хийдийг ард олон ихэр хоёр Чойр ч гэж нэрийдэх амой. Үнэхээр энэ хоёр хийдэд хурал хурж, хөрөнгө нийлүүлэх зэрэг нь хамт байсан тохиолдол буй.

    Тухайлбал 1916 онд Зүүн, Баруун Чойр хийдэд өвөл зуны цагт хурдаг ганжуур, маань, мэгзэмийн бүтээл зэрэг хуралд үйлчлүүлэхийн тулд 10 хоногийн хугацаагаар хар бор ажил хийлгэх зарлагад хүн 57, тогооч 32, ус зөөгч 15-ыг албадан дайчилсны дээр хуралд хэрэглэх аргал 5860 дөрвөлжин, мөн зузаан цай 5650-6000, мөнгө 306 лан, эр, эм хонь 80, шар тос 2000 жин, аарц ба өрөм, 1000 агаруу, эсгий 8, хушга, самар 9000, цагаан гурил 7085 жин, үхрийн мах 67, майхан 46, гэр 22, ачих хонтой тэмээ 2, тус тус нийлүүлжээ. Зүүн Чойрын хийд нь 1938 онд устгагдаад 1990 онд шашин, номын үйл ажиллагааг нь сэргээсэн байна. (С.Чулуун, Н.Маралмаа)

Ашигласан ном зохиол

МУТТА, Хан Хэнтий уулын ардын албыг тодорхойлсон данс. Ф-72. ХН-308.
С.Пүрэвжав. Монгол дахь шарын шашны хураангуй түүх. УБ.,1978.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Монголын хүрээ хийдийн түүх, (эмхтгэсэн Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү). Соёмбо принтинг. УБ., 2004
Очир А, Цэрэндагва Я, Цогтбаатар Б. нар Монгол нутаг дахь соёлын үл хөдлөх өвийн хадгалалт хамгаалалт. Мөнхийн үсэг. УБ., 2006
Монголын сүм хийдийн түүхэн товчоон. Адмон принтинг. УБ., 2009
Монголын сүм хийдийн түүхээс. (эмхтгэсэн Б.Эрдэнэбилэг). Соёмбо принтинг. УБ., 2012