ӨНДГӨН
1. Амьтан, ургамлын эр эм бэлгийн эсээс бүрэлдсэн үржлийн үр, тэжээвэр тахианы эр эстэй нийлээгүй дэлгэрэнгүй...
өндгөн эс: өндгөн эс (а. Эм бэлгийн үрийн эс - Өндгөн эс эр бэлгийн эстэй нийлж үр тогтоно. “Шинжлэх ухаан, амьдрал” сэтгүүл; б. Ургамлын тоос хүртэх эс);
2. Жигүүртэн, мөлхөгч зэрэг амьтдын эр эм бэлгийн эсээс бүрэлдсэн, гадуураа хальстай, зууван хэлбэртэй бөөрөнхий үр төл - Тэр давалгаанд чинь дэлгэрэнгүй...бидний бяцхан өндөг байтугай ааг хүчит арслан заан хүртэл хамагдан явдаггүй сэн билүү. В.Шарма. Таван сургамж., өндөгний тахиа (олон өндөг гаргадаг тусгай үүлдрийн тахиа), өндөгний хальс (өндөгний гаднах хатуу бүрхүүл), өндөгний зулам (өндөгний хатуу хальсны дотор талд байх нимгэн хальс), өндөгний уураг~өндөгний шар (өндгөн доторх шингэн шар зүйл), өндөгний цагаан (өндөгний шарын гадуурх тунгалаг эд), өндгөө дарах (жигүүртэн биеийнхээ илчээр өндгөө дарж нэвчүүлэх), өндөг нэвчих~өндөг дэлбэрэх~өндөг хагарах (ангаахай хатуу хальсаа цоолох), өндөг зулзага [хоршоо] (жигүүртэн болон мөлхөгч зэрэг амьтдын үр төл) - Тэдгээр эм үр, өндөг зулзага минь цөм алагдахгүй юу. В.Инжаннаши. Хөх судар., *өндгөө дарсан шувуу шиг (ямар нэгэн зүйлийг ихэд хайрлан хамгаалж өмгөөлөх байдал) - Маргааш би өндгөө дарсан шувуу шиг болчхоод өөртөө өлөн хир ч нялзаахгүй байх байх. С.Лочин. Үргэлжлэлтэй долоон өдөр., өндөгнөөс яс эрэх, өөхнөөс шөрмөс эрэх [зүйр цэцэн үг] (болж бүтэхгүй зүйл хийх гэсэн санаа), өндгөө хамгаалах шувуу чонын нүдийг сохолдог [зүйр цэцэн үг] (зориг шулуудвал хүчтэй дайсныг дарж чаддаг гэсэн санаа) - Гэвч өндгөө хамгаалсан шувуу чонын нүдийг сохолж дийлсэн үлгэр байдаг юм шүү гэж Магсаржав тайван бөгөөд хэгжүүн хэлэв. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир;
3. Өндөг хэлбэртэй, эсвэл өндөгний өнгө шиг: өндгөн хацар (нүдний доорх хоёр түгдгэр хацар), өндгөн чулуу (усанд дэлгэрэнгүй...элэгдэж мөлгөр болсон өндөг шиг хэлбэртэй чулуу), өндгөн цагаан [хүндэтгэл] (Чингис хааны тахилгын нэг зүйл, эрдэнийн цагаан морины хүндэтгэл), *өндгөн сүй [хуучирсан] (эцэг эх нь хүүхдүүдээ эхийн хэвлийд байхад болон нялх үед нь хожим гэрлүүлэхээр хэлэлцэн тогтсон ургийн болзоо), өндгөн сүй тавих (ярилцаж тохирсон охины гэрт хүүгийн эцэг эх очиж ургийн болзоог бататган хадаг барих) - Шагайн чинээ шар цавуу, ариун цагаан хадагтай өндгөн сүй тавьсан юм гэнэ билээ. Халх ардын тууль., өндөгний хагсмал бин (жигнэсэн буудайн гурилд өндөг чихэр хийж хайрсан бин), өндгөн хэв (буудайн гурилд тахианы өндөг, гурил хольж маалингын тосонд жигнэсэн нэг төрлийн хоол) - Өндгөн хэв хайрах, баруун халхууд ч заримдаа ингэж нэрлэнэ. Хорин нэгтийн тайлбар толь., өндгөн мөөг [ургамал] (хогонд дарагдсан ялзарсан модны орчимд ургах, орой нь цагаавтар, дотроо бараан өнгөтэй мөөг).
© Монгол хэлний их тайлбар толь 2016 он
Нэвтрэх
Ашиглах заавар
