ХҮРЭЭН
1. Гэр, барилга зэрэг юмны гадуур тойруулж барьсан хашаа - Тамир гол хүрч, нэхсэн цэрэгт гүйцэгдээд хүрээ бэхлэлт дэлгэрэнгүй...
барьж байлдсан боловч, бас тэсвэрлэсэнгүй цааш дутааж очив. Монголын нууц товчоо., хүрээ барих (гэр, байшингийн гадуур хүрээ хороо босгох), чулуун хүрээ (чулуугаар хийсэн хашаа маягийн зүйл) - Сахиул чулуун хүрээг мялаамуу. Б.Ринчен. Заан Залуудай., шалны хүрээ (шалны янз мод), гэр хүрээ [хоршоо] (хашаа хүрээ), хашаа хүрээ [хоршоо] (гэр, байшин зэргийн гадуур тойруулан бэхэлсэн зүйл болон малын хашаа хороо), хороо хүрээ [хоршоо] (юмны гадуур хороолж, хүрээлж хийсэн юм), айл хүрээний гэр (хагас хүрээлэн барьсан төрөл бүрийн зориулалттай гэрүүд);
2. Байран суурин төв газар: богдын хүрээ (Богдын нэрээр нэрлэсэн суурин газар) - Олноо өргөгдсөний 7-р оны хавар Богдын хүрээнд дэлгэрэнгүй...Гандангийн бүрээ бишгүүр өглөөгүүр хангинаж улаан шороо босож байв. С.Удвал. Их хувь заяа., гандан хүрээ [хоршоо] (лам нарын бөөгнөрөн суух газар) - Хорвоогийн ариун санваартан гээд л гандан хүрээгээр эрээд байлаа гэв. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., Да хүрээ [түүх] (Нийслэл хүрээ) - Да хүрээнд ирж байхдаа хүрээний зарим хар шар том хэргэм тушаалтан хүмүүст сонжлогдон байсан удаатай. Ч.Алтангэрэл. Монгол зохиолчдын төвөдөөр бичсэн бүтээл., Их хүрээ [түүх] (Нийслэл хүрээ) - Ай бас хачин юм, Их хүрээнд очдоггүй байж, Тэрхийн гол ч ордоггүй гэж гайхан тэд мордоцгоолоо. С.Удвал. Их хувь заяа., Нийслэл хүрээ [түүх] (хуучны Монгол улсын төв хот, одоогийн Улаанбаатар) - Нийслэл хүрээний хойд тал Хүйн голд буудалцаж байхад хүрээнээс отго жинс, хүрэмтэй түшмэл ноёд ирж Сүхбаатарын мэндийг мэдэж байв. Д.Гонгор нар. Д.Сүхбаатарын тухай дуртгалууд., хүрээ хийд [хоршоо] (шашны ном, зан үйл явуулах газар) - Ийм том хэмжээний уран гоё хийцтэй бурхан халхын бусад олон хүрээ хийдэд ховор үзэгддэг билээ. Ж.Дамдин. Үймээний жил., хот хүрээ [хоршоо] (төв суурин газар) - Хот хүрээ газар гэдэг чинь хөл үймээн ихтэй, төөрч яваад төрөл арилжихад ч амархан бололтой. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., хүрээ хороо [хоршоо] (а. Юмыг тойруулан хашаалан барьсан юм; б. Хүн ам олноор суурьшсан суурин газар - Нийслэл хүрээний зартай баяны хуримд хүрээ хорооны олон хүн цугларсан ажээ. Н.Банзрагч. Зам), хүрээ нүүхийн төлөө хоёр чавганц хэрэлдэх [зүйр цэцэн үг] (хэрэггүй юмнаас болж муудалцах гэсэн санаа), хүрээний шавхайг хүйтний хяруу арилгах, хүний мууг хуулийн гэсгээл арилгах [зүйр цэцэн үг] (хууль муу үйлийг хязгаарладаг гэсэн санаа);
3. Юмны хөвөө, зах ирмэг, гадуур тойрсон зүйл: хүрээ ав (хоморгот ан ав) - Нүдний нь давхраа хэд хэдэн хүрээ татаад улам ч том дэлгэрэнгүй...болчихсон юм шиг тормолзов. Д.Гарамжав. Нэгэн өглөө., хүрээ зурах (юмны захаар тойрог татах), хүрээ угалз (юмны гадар хөвөөгөөр хүрээлэн зурсан буюу оёсон хээ угалз), хүрээ татах (бичиг болон зургийн гадуур тойрог шугам татах), аяганы хүрээ (аяганы дээд амсрын ирмэг), мөөгний хүрээ (мөөг ургах голдуу тал дугариг хэлбэртэй тод ногоон харагдах хэсэг газар), тогооны хүрээ (тогооны гаднах амсар ирмэг), цэцгийн хүрээ (цэцгийн мандал), шархны хүрээ (хүн амьтны биед гарсан идээт шархны хэмжээ), зургийн хүрээ (зургийн жааз), сарны хүрээ (сарыг тойрсон мананцар), тоононы хүрээ (тоононы даага, унийг тогтоох дугуй) - Өвөл, хаврын улиралд эр сувай үхрийг өглөө нар тоононы хүрээнд тусах үеэр, бяруу тугалтай үнээг нар унины дунд хүрмэгц, тус тус бэлчээрт гаргах хэрэгтэй. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., хүрээ жааз [хоршоо] (юмны зах ирмэгийг дагуулж хийсэн хүрээ);
4. Хэмжээ хязгаар - Бидний яриа үргэлжлэн гүнзгийрч, алдуул мал, эрэл сурлын хүрээнээс хэдийн хальсан нь мэдээж. Б.Чойндон. Галбын говьд., ажлын хүрээ (тухайн ажил хэргийг гүйцэтгэх, эрх үүрэг, хариуцлага) - Би өөрт ноогдсон ажлын хүрээнд миний сэтгэл ханаагүй. “Утга зохиол урлаг” сонин., бичиг шастир зохиох хүрээ (ном судар бичих хэмжээ), мэдлэгийн хүрээ (оюун ухаан, боловсролын түвшин) - Тэгсэн хэр нь улс төрийн мэдлэгийн хүрээ нь арван настай хүүхдийнх шиг ажээ. “Цог” сэтгүүл., наадмын хүрээ (баяр наадмын талбай) - Ийнхүү Галшарынхан хангайн хар хэмээн хочилсон, ядуу малчин Дагдангийн хээр халзан, их наадмын хүрээнээ түмэн хүний өмнө түмний эхийн цол дуудуулжээ. С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос;
5. Байрлан төвлөх газар, байгууллага: хориглолтын хүрээ (бэхлэлтийн тойрог, хэмжээ) - Орос монгол цэргийн хориглолтын хүрээнд орж дэлгэрэнгүй...ирж зүрхэлсэнгүй. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа., цэргийн хүрээ (цэрэг дайчдын байрлах газар) - Нэгэн хэсэг нь бэлтгэл цэрэгт хүч нэмэн, нэгэн хэсэг нь их цэргийн хүрээний гадна хоёр талаар жагсав. Б.Ринчен. Гүнж;
6. Амьд бодисын ангиллын нэг нэгж;
7. [хуучирсан] Монголын овог төрлийн байгууллын үеийн үйлдвэрлэлийн ба хамгаалалтын зохион байгуулалт: аймаг аймгаар нь нэгчилж тойруулан тавьсан дэлгэрэнгүй...мянган тэргийг нэг хүрээ гэдэг байв: хүрээ буух (1. цэрэг, аянчин зэрэг олон хүн гэр тэргээр хүрээ байгуулж буух, хуарагнах;2. хот айл чандманилан буух).
© Монгол хэлний их тайлбар толь 2016 он
Нэвтрэх
Ашиглах заавар
