ХҮН I

1. Багаж зэвсгийг бүтээж түүнийгээ нийгмийн хөдөлмөрийн үйл ажиллагаанд хэрэглэж чаддаг, хэл, сэтгэхүйг эзэмшин дэлгэрэнгүй...


2. Гаднын, өөрийн биш, бусдын: хүний эхнэр (өөр хүний гэргий) - Хүний үг хор болсон гайхал чинь хүний эхнэр салгаад ирээгүй дэлгэрэнгүй.... Ш.Гаадамба. Элбэг дээл., хүний юм (бусдын эд хөрөнгө) - Чи ч юугаараа наргих вэ дээ, хүний юмаар хүүдгэнэхгүй юм бол хэдэн сүрхий улс бий, ая таарвал хүрээ орохдоо уулзаж яваарай. С.Удвал. Их хувь заяа., гаднын хүн (өөр нутгийн хүн) - Тэгэхээр одоогоос учиртай ултай суурьтай байлгүй горьгүй гэж хажуу талаас нь гадны хүн сонсчих вий гэсэн нам дуугаар ярина. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., хажуу айлын хүн (хөрш айлын хүн) - Үгүй ээ тэр Дэмбэрэлийнх гэж хажуугийнх нь айлын хүн ч бас явдалтай эр байх аа даа. Л.Дашням. Бурхантын цэцэг., танихгүй хүн (мэдэхгүй, танил биш хүн) - Бидний хажуугаар гарахдаа танихгүй хүн шиг явсан. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., *хүний ам харах (хүний ая харах), *хүний амаар будаа идэх (бусдын хэлснийг өөрийн үг болгож явах), *хүний газар (харь нутаг), *хүний гарт орох (а. Өвчин хүндрээд бусдын асаргаанд орох; б. Бусдын захиргаанд орж өөрийн гэсэн эрх мэдэлгүй болох), *хүний нүд хариулах (бусдын хараанаас далдуур бусдыг сэрэмжгүй байх үеийг нь ашиглах) - Нөгөө өнцөгт нь Цэвэл том гэгчийн “М” үсэг хар ноосоор урлан хүний нүд хариулж байгаад сэм наачхав. Л.Түдэв. Нүүдэл., *хүний хүн (а. Өөрийн төрөл садан буюу ойр дотнын бус хүн, гаднын хүн; б. Өөр айлын хүн), *хүний амаар будаа идэх (хүний хэлснээр хийх, хүний хэлснийг ёсчлон дагах) - Архинд дэвтээд, их л өтөлсөн ах нь Ширчинг хүйтнээр үзэж, их хүүгийн амаар будаа идэж хамаг юмыг түүний нүдээр үзэж сурсан эмгэн эх нь бага хүүгээ хүрч ирэхэд бас нэг их баярласангүй хүйтэн хөндий байв. Б.Ринчен. Үүрийн туяа, *хүний царай харах (а. Өөрийн хүч чадал, эд хөрөнгө мөнгөгүйгээс бусдын хүчийг түшиглэж амьдрах; б. Өөрийн гэсэн зорилгогүй, бусдын аяыг дагаж явах) - Ингээд чи ээжтэйгээ, хүний царай харахгүй амь зуугаад байж болно доо. “Цог” сэтгүүл., хүний гараар могой бариулах, хүзүүний махаар шөл уулгах [зүйр цэцэн үг] (бусдыг өөрийн ажил, хэрэгцээнд ашиглах гэсэн санаа), хүний аарц өөрийн зөөхийнөөс амттай [зүйр цэцэн үг] (хүний юманд шунах гэсэн санаа), хүний морь унасан хүн уралдамтгай, хүний дээл өмссөн хүн барилдамтгай [зүйр цэцэн үг] (бусдын юмыг хайрлан гамнах сэтгэлгүй гэсэн санаа), хүнийд намар, өөрийнд хавар [зүйр цэцэн үг] (бусдын юмаар хүүдгэнээд, өөрийн гэртээ юу ч үгүй гэсэн санаа), хүний хүчинд хүн, хүмлийн хүчинд тэмээ [зүйр цэцэн үг] (хүн хүнийхээ дэмд амьдардаг гэсэн санаа), малгай тавивал манайх, маргааш явбал хүнийх [зүйр цэцэн үг] (бусдын юманд зүй бусаар хандах гэсэн санаа);

3. [шилжсэн] Хүний зан чанар, нэр хүнд: хүн муутай (нөхрийн мөс чанар, ханилгаа муу), хүн сайтай (хүний мөс чанар, дэлгэрэнгүй...
хүн бүр бүгдээрээ, бүх хүн
хүн бүхэн хүн бүр
хүн төрөлхтөн оюун ухаантан
хүн судлал хүний гарал үүсэл, түүхэн хөгжил, эрүүл анатоми, галбир төрх, хэл, соёл судалдаг ухаан
хүн амины хэрэг хүний амь егүүтгэсэн хэрэг
хүн хүрэхгүй байх ам бүл цөөдөх
хүн цөөдөх хүн хүчээр дутах
хүн тавих а. Үхсэн хүнийг оршуулах; б. Бусдыг тагнах зорилгоор чих, нүд болгон хүн зарах
хүн шоолох хүнийг доромжлох
хүнд сэтгэлтэй болох хүнд дурлах
хүний амь хүний амь нас
хүний бие махбод хүний бие цогц
хүний ганц хүүхэд ах дүүгүй хүүхэд
хүний ертөнц хүн төрөлхтний нийгэм
хүний ёс хүнийг хайрлах, хүндэтгэх ёс
хүний мөр а. Хүний хөлийн гишгээд үлдсэн ор; б. Хүний хувь заяа
хүний нутаг а. Харийн нутаг; б. Амьдарч байгаагүй газар нутаг
хүний орчлон эх дэлхий
хүний сонирхол татах хүний шохоорхол төрүүлэх, бусдын анхааралд өртөх
хүний үр хүүхэд
хүний хөдөлмөр а. Ажил хөдөлмөр; б. Бусдын хийсэн ажлын бүтээмж
хүний хүүр нас барсан хүний цогцос
хүний хүч хүний хөдөлмөрлөх чадвар
хүний эмч хүний өвчнийг эмчилдэг мэргэжилтэн
хүнтэй зөвлөх хэн нэгэнтэй санал бодлоо харилцан ярилцах, тохирох
хүнтэй суух хань ижилтэй болох, гэрлэх
хүнтэй танилцах хэн нэгэнтэй ижилсэн дасаж, бие биеэ мэдэх болох
хүнээс асуух хүнээс лавлах, сураглах
ажилч хүн хөдөлмөрч хүн
ажилчин хүн биеийн хүчээ үнэлэгч
албаны хүн албаны ажил эрхлэгч
баян хүн эд хөрөнгө ихтэй хүн
бөх хүн бяр тэнхээ ихтэй, барилддаг хүн
бүсгүй хүн эмэгтэй хүн
бүстэй хүн эрэгтэй хүн
залуу хүн идэр насны хүн
хөгшин хүн настай хүн
залхуу хүн ажил хэрэгт хойрго, ажил хийх дургүй хүн
лам хүн шашны сахил санваар хүртсэн хүн
малчин хүн мал малладаг хүн
монгол хүн монгол угсааны хүн
олон хүн цөөн бус хүн
цөөн хүн цөөн тоотой хүн
сайхан хүн үзэмж, үзэсгэлэн сайтай, биеэ цэвэр боловсон авч явдаг хүн
муухай хүн а. Үзэмж, үзэсгэлэн муутай; б. [шилжсэн] Хүн чанар муутай
нутгийн хүн а. Нэг нутаг оронд амьдардаг /амьдарч/ байсан хүн; б. Тухайн нутагт амьдардаг хүн
өвчтэй хүн өвчин туссан хүн
согтуу хүн архи дарс ууж хөлчүүрхсэн хүн
сонин хүн зан ааш, байдал төрх бусдаас этгээд, хачин, янзын хүн
төрийн хар хүн лам биш, гэзэгтэй эр хүн
том хүн нас биед хүрсэн хүн
тэмээчин хүн тэмээ малладаг хүн
хар хүн

а. Лам биш хүн б. Эр нөхөр.

хашир хүн а. Юманд болгоомжтой ханддаг, догь эр; б. Олон юм үзэж амьдралын туршлагатай болсон хүн
холын хүн а. Алс нутгийн хүн; б. Алс хол явахаар зэхэж буй хүн
хоосон хүн хөрөнгө чинээгүй ядуу хүн
хөдөөний хүн хөдөө нутагт амьдардаг хүн
худалч хүн хуудуутай ярьдаг хүн
хятад хүн хятад улсын харьяат хүн
цэргийн хүн цэргийн албан хаагч
шударга хүн үнэнч хүн
шинэ хүн а. Хол газраас ирсэн, танихгүй хүн ; б. Саяхан мэндэлсэн хүүхэд
эмэгтэй хүн эм хүйстэй хүн
эрдэмтэн хүн эрдмийн зэрэг цолтой, бичгийн хүн
эрэгтэй хүн эр хүйстэн
эх хүн хүүхэд төрүүлсэн эмэгтэй, ээж
явган хүн унаа малгүй, морьгүй хүн
явуулын хүн хол газраас яваа, гаднын хүн
ядуу хүн эд хөрөнгө муутай хүн
хүн гөрөөс нэг зүйлийн хүн сармагчин
хүн хар гөрөөс алмас
хүн мах тарваганы суга, хүзүүнд байх булчирхай мэт жаахан мах хүн идэхийг цээрлэдэг, ардын эмчилгээнд хэрэглэнэ
хүн мод ганц хүн, тэмээнд юм ачихад, нөгөө талд хүнийг орлон тэнг тулж байдаг ацтай мод
хүн од тэнгэрийн оёдлын ойр орших, нэгэн сүрэг таван од
хүн хэл төв азийн хүн нарын хэл
хүн чулуу хүн дүрст чулуу
хүн ам улс, аливаа тодорхой хүрээ хязгаар заагт амьдран суугчид
хүн ам зүй хүн амын нөхөн үйлдвэрлэлийн нийгэм-түүхийн нөхцөлдөөнт хийгээд уг үйл явцын харьцангуй бие даан тусгаар хөгжих зүй тогтлуудын тухай шинжлэх ухаан
хүн ам зүйн бодлого хүн амын нөхөн өсөлтийн зөв харьцааг хадгалахад чиглэсэн нийгэм-эдийн засаг, хууль зүйн хийгээд бусад арга хэмжээний цогц
хүн амын бүртгэл тухайн улс орон, дэвсгэр нутагт байгаа хүн амын тоо, нас, хүйсийн бүтэц, нөхөн үржих явц, байршил, нягт сийрэг, нийгмийн байдал зэргийг тоогоор илэрхийлэх арга
хүн амын данс хүн амын нутагшил хүн амыг нутаг дэвсгэрээр хуваарилсан хуваарь
хүн амын нягтшил тухайн газар орны нэг метр квадрат газарт оногдох хүн амын үзүүлэлт
хүн амын тоо нийт хүн
хүн амын тооллого хүн амын бүртгэл
хүн амын хөгшрөл хөдөлмөрийн нас хэтэрсэн хүмүүсийн нийт хүн амд эзлэх хувийн жин
хотын хүн ам хотод амьдарч буй хүн ам
хүн амьтан

а. Хүн болон амьтан; б. Олон хүн

хүн бүл ам бүл
хүн мал хүний төрөлд төрсөн оюун ухаант амьтан болон түүний гэршүүлэн тэжээсэн амьтан
хүний өөрийн өөрт болон бусдад хамааралтай зүйл
хүн хар хүн амьтан, бас бус хүмүүс
хүн хүч

а. Хөдөлмөрийн чадвартай хүн; б. Хүн бүл.

хүн болох

а. Өсөж бойжих, хүмүүжих; б. Хүний зан чанар илрэх

хүний гар хүрээгүй нар салхинаас өөр юм үзээгүй, атар онгон, танхи
хүний дор орох ажил төрөл, амьдрал нь уруудах, муудах
хүн дүрсээ алдах хүн ёсноос гажууд аашлах
хүний идэш болох бусдын аргад автах, бусдад ашиглагдах
хүн болгон адилгүй хүлэг болгон жороогүй юм бүхэн өөрийн гэсэн онцлогтой гэсэн санаа
хүн болох багаасаа хүлэг болох унаганаасаа хүүхдийг багаас нь зөв сургаал, сайн үлгэр дуурайлаар хүмүүжүүлэх хэрэгтэй гэсэн санаа
хүн ахтай дээл захтай ахмад хүнийг хүндлэх хэрэгтэй гэсэн санаа
хүн хэлбэл өөрт хүнцэл идвэл араанд бусдыг муулбал өөрт муу гэсэн санаа
хүн чадлаараа хүлэг морь хурднаараа хүн ухаан чадлаараа, хүлэг морь хурднаараа гайхуулдаг гэсэн санаа
хүн цэцэн ч хэлэхээс нааш санахгүй цаас нимгэн ч чичихээс нааш цоорохгүй хүний санал зөвлөгөөг сонсож байх гэсэн санаа
хүн орхоодой эмийн чухаг ургамал тул тариалж үндсээр нь тамиржуулах бэлдмэл хийдэг, шүхэртэн овгийн олон наст өвс
хүн өвс иш өндөр, хоёр тохой илүү, салаа нь тав зургаа орчим бөгөөд тойрон ургана, нэг салаанд таван навч бий, цэцгийн үр цөм улаан, эмнэлэгт хэрэглэдэг чухал ургамал
хүн эм орхоодой
хүн хорхой Баян бүрд, гол горхины чийгтэй, зөөлөн элсэрхэг хөрстэй газар нутагладаг, хар саарал, хар хүрэн өнгөтэй, урд хөл нь газар малтахад зохицож хувирсан, богино живэртэй, дэлхийд өргөн тархмал, олон төрөл зүйл, шавж - хүн загас амьтан усанд амьдрагч нэг зүйлийн хөхтөн
хүний эхнэр өөр хүний гэргий
хүний юм бусдын эд хөрөнгө
гаднын хүн

өөр нутгийн хүн

хажуу айлын хүн хөрш айлын хүн
танихгүй хүн мэдэхгүй, танил биш хүн
хүний ам харах хүний ая харах
хүний амаар будаа идэх бусдын хэлснийг өөрийн үг болгож явах
хүний газар харь нутаг
хүний гарт орох а. Өвчин хүндрээд бусдын асаргаанд орох; б. Бусдын захиргаанд орж өөрийн гэсэн эрх мэдэлгүй болох
хүний нүд хариулах бусдын хараанаас далдуур бусдыг сэрэмжгүй байх үеийг нь ашиглах
хүний хүн а. Өөрийн төрөл садан буюу ойр дотны бус хүн, гаднын хүн; б. Өөр айлын хүн
хүний амаар будаа идэх хүний хэлснээр хийх, хүний хэлснийг ёсчлон дагах
хүний царай харах а. Өөрийн хүч чадал, эд хөрөнгө мөнгөгүйгээс бусдын хүчийг түшиглэж амьдрах; б. Өөрийн гэсэн зорилгогүй, бусдын аяыг дагаж явах
хүний гараар могой бариулах хүзүүний махаар шөл уулгах бусдыг өөрийн ажил, хэрэгцээнд ашиглах гэсэн санаа
хүний аарц өөрийн зөөхийнөөс амттай хүний юманд шунах гэсэн санаа
хүний морь унасан хүн уралдамтгай хүний дээл өмссөн хүн барилдамтгай бусдын юмыг хайрлан гамнах сэтгэлгүй гэсэн санаа
хүнийд намар өөрийнд хавар бусдын юмаар хүүдгэнээд, өөрийн гэртээ юу ч үгүй гэсэн санаа
хүний хүчинд хүн хөмлийн хүчинд тэмээ хүн хүнийхээ дэмд амьдардаг гэсэн санаа
малгай тавивал манайх маргааш явбал хүнийх бусдын юманд зүй бусаар хандах гэсэн санаа
хүн муутай нөхрийн мөс чанар, ханилгаа муу
хүн сайтай хүний мөс чанар, ханилгаа сайн
хүний чанар а. Хүний оюун ухаан, сэтгэцийн төрөлх чадвар; б. Тухайн нийгмийн байгуулал, тухайн цаг үеэс шалтгаалсан мөн чанар
хүнээс гажуу бусадтайгаа зан аашаар үл нийцэх, этгээд зантай
хүнээс этгээд зан ааш, авир төрхөөрөө бусад хүнээс өөр
сайн хүн сайхан сэтгэлтэй, тусч хүн
муу хүн хар хорон санаатай хүн
хүний дөртэй томоотой, хүнлэг
хүний үнэр хүний мөс чанар, хүнлэг чанар
хүний үнэргүй хүний мөсгүй, хүн чанаргүй
хүний мөсгүй хүн чанаргүй, ханилгаагүй
хүний хоол болох хүнд ашиглуулах, хүний ашиг завшаан болох
хүний шаар хүний адаг
хүнийг доромжлох хүнийг гутаах
хүнийг жийх бусдад далдуур хор хүргэх
хүнээ алдах хүн чанараа гээх
хүнээ байх муу муухай явдлыг олонтоо үйлдэж, хүн чанараа гээх
хүнээ гээх хүн чанараа алдах
хүнээр оролдох хүнийг элэг доог болгон наадах
хүний адаг

а. Хамаг муу хэргийг үйлддэг, хүн чанараар муу; б. [шилжсэн] Ядуу хоосон

хүний зэрэг бусад хүнтэй эрх тэгш буюу хүч чадал, хөрөнгө чинээ, байр суурь аль ч талаараа бусдаас дутах зүйлгүй
хүний бараа

1. Хүний харагдах дүр, хань; 2. Тус нэмэр

хүний бараа харах

хүнтэй тааралдах, уулзах

хүний оронцог а. Бусдад бүл хүч нэмэрлэж чадахгүй дорой хүн; б. муушаасан. Хүний адаг
хүний хагас

а. Хүч чадал, эрдэм боловсрол дутуу; б. Өвчин хуучинд баригдах.

Ижил үг:

ХҮН II

ХҮН III: