1. Газрын агаар мандлыг бий болгогч тодорхой дүрс эзлэхүүнгүй бодис: хийн мандал (агаар дэлгэрэнгүй...
мандал), хийн урсгал (а. Урсан хөдөлж буй хий агаар; б. Хүний уушгины тэлэлтээр сорон авч байгаа болон гаргаж байгаа хийн түрэлт), хийн сүв (ургамлын биеийн гадар хальсны эсийн хооронд байгаа жижиг сүв), хий агаар [хоршоо] (агаар) - Энэ хий агаар гэдэг чинь тэр аяараа утаа тортог болж, мөн ч сүртэй байсан шүү. Ж.Дамдин. Үймээний жил., *хий хоолой (мөгөөрсөн хоолой), *хий хуй шиг (хөнгөн шуурхай, гавшгай) - Түргэн тусламж гэдэг чинь хий хуй шиг хурдан юм байдаг юм байна даа. Ц.Уламбаяр. Тунгалаг;хийн мандал | агаар мандал |
хийн урсгал | а. Урсан хөдөлж буй хий агаар; б. Хүний уушгины тэлэлтээр сорон авч байгаа болон гаргаж байгаа хийн түрэлт |
хийн сүв | ургамлын биеийн гадар хальсны эсийн хооронд байгаа жижиг сүв |
хий агаар | агаар |
хий хоолой | мөгөөрсөн хоолой |
хий хуй шиг | хөнгөн шуурхай, гавшгай |
хий авуур | ус дамжуулалт, дулаан дамжуулалт зэрэг шугамын дээд цэгт хуримтлагдсан хийг автоматаар гаргадаг хавхлага |
хий дарах гурав | монгол анагаах ухаанд гаа, бибилин, поварь гурвыг нэрлэдэг |
хий дүүрэх | юмны хөндий зайг хий эзлэх |
хий оруулах | юманд хий хийх, хийтэй болох |
хий өвчин | а. Монгол анагаах ухааны үндсэн зургаан өвчний нэг, хий хуримтлагдан хямралдаж түүний бэлгэ чанарын гол бүрэлдэхүүнд урвалт болох шинж тэмдэг илэрдэг өвчний ерөнхий нэр; б. Голдуу мэдрэлээс шалтгаалж үүсдэг мэдрэлийн нэг өвчин |
хий хөдлөх | а. Хий голлосон өвчин хөдлөх; б. Салхи хөдлөх |
хий хөөрөх | хий голлосон өвчин хөдлөх |
хий шахал | хийн биед үйлчлэх хүчний үйлчлэл |
хий шахах станц | газрын тос болон хийг олборлох, боловсруулах, тээвэрлэх үйлдвэрт хийн даралтыг нэмэгдүүлдэг станц |
хий ялгах төхөөрөмж | хими, газрын тосны үйлдвэрт хөнгөн нүүрс устөрөгчийг элдэв бодисоор ялгах цогцолбор төхөөрөмж |
хийн ангижруулал | хордсон газар нутаг, байлдааны зэвсэг, техникийг саармагжуулах замаар хорт бодисоос цэвэрлэх арга |
хийн арвижил | ашигт малтмалын олборлох үед ялгаран гарах элдэв хийн хэмжээг тодорхойлох үзүүлэлт |
хийн буу | шахсан агаарын даралтын хүчээр сумаа харвадаг зэвсэг |
хийн гагнуур | өндөр хэмтэй хийн дөлөөр төмөрлөгийг халааж гагнах хэрэгсэл, цахилгаан гагнуур |
хийн горим | а. Шахсан хийн агуулцын ашиглалтын горим; б. Хий ялгарах аюултай уурхайд зориулсан тусгай журам |
хийн дулаацуулга | халсан хийгээр өрөө тасалгааг дулаацуулах арга |
хийн задлан шинжилгээ | хийн холимгийн найрлагыг чанарын болон тооны үзүүлэлтээр тогтоох шинжилгээ |
хийн задлуур | холимог хийн найрлагыг тодорхойлоход зориулсан багаж |
хийн солилцоо | хүн, амьтны биед шаардагдах хийг гаднаас оруулах, дотроос гаргах амьсгалын үйл ажиллагаа |
хийн түлш | илч ялгаруулан, хөдөлгөх хүч гаргаж чаддаг хийн төлөвт шатамхай бодис |
хийн тээвэр | нүүрс, үнс, үр тариа, өвс, хөвөн, модны үртэс, хог хаягдал, шуудан, захиа зэрэг нунтаг, уян хатан болон ширхгийн бараа материалыг тээвэрлэхдээ шахсан, сийрэгжүүлсэн агаараар ажилладаг төхөөрөмж |
хийн халаагуур | нэвтрэн өнгөрч буй агаарыг халаадаг дулаан солилцуурын аппарат |
хийн хөдөлгүүр | шахсан агаарын хүчийг механик ажил болгон хувиргадаг машин |
хийн цэвэрлэгээ | үйлдвэрлэлийн хийнээс түүнд агуулагдсан үнэт, шаардлагагүй эсвэл хүн ам суурьшсан газрын агаарын орчинг бохирдуулах хольцыг ялгах технологийн үйл ажиллагаа |
амьсгал боогдуулах хий | агаарт тархахдаа амьсгал боогдуулдаг хорт хий |
байгалийн хий | нүүрстөрөгч болон бусад холимог хий |
нулимс асгаруулах хий | агаарт тархахад хүний нүднээс нулимс гоождог нэгэн төрлийн хорт хий |
хий бухимдах | дэмий бухимдах, дэмий бачимдах |
хий үрэх | юмыг дэмий үрэгдүүлэх |
хайран цагаа хий үрэх | хайран цагаа дэмий үр ашиггүй өнгөрөөх |
хий уймрах | санаа тогтворгүй болж яахаа мэдэхгүй байх |
хий үрэх | ямар ч үр бүтээлгүй хоосон сүйтгэх |
сэтгэл санаагаа хий үрэх | ямар ч хэрэггүй зүйлийн төлөө сэтгэл санаагаа хоосон хямраах |
залуу насаа хий үрэх | залуу насаа хийсэн бүтээсэн зүйлгүй дэмий өнгөрөөх |
хий явах | а. Дэмий явах, үр дүнгүй сэлгүүцэх; б. Ачаа тээшгүй хоосон явах |
хий дэмий | хэрэггүй, хоосон, үр ашиггүй |
хий явах | дэмий хоосон, үр бүтээлгүй явах |
хий хуян | мэдрэлийн чанартай булчин өвдөх өвчин |
хий хөөрөх | мэдрэл доройтох буюу бөөрний ажиллагаа муудах |
хий хөдлөх | а. Хий хуян хөдлөх; б. [шилжсэн] Шунал хөдлөх, хорхой гозгонох |
хий мариа | хүний биеийн дотоод шүүрлийн өвчнөөс болж өөх ихээр нэмэгдэх үзэгдэл |
авын хий хөөрөх | ав хийх хорхой гозгонох |
хий дарах | мэдрэл муудсан өвчин эдгэх |
хийгээ гаргах | унгах |
хий амлах | хоосон амлах |
хий байх | агаар дээр хөндий байх |
хий бодол | бүтэшгүй зүйлийг мөрөөдөх нь |
хий буудах | а. Юмыг онилохгүйгээр хоосон буудах; б. Худал цуу үг гаргах буюу санаанаасаа зохиож ярих |
хий дүрс | хүний төсөөллөөр үүсэх хоосон дүрс |
хий огих | бөөлжихгүйгээр огих, хоосон огих |
хий нас | хүүхдийг эхийн хэвлийд олдсоноос нь тоолдог монгол нас |
хий санаа | хоосон санаа, хоосон горьдлого, үл бүтэх бодол |
хий үзэгдэл | хоосон үзэгдэл |
хий унах | бөх хүн мэх хийх гээд өөрөө ойчих |
хий ханиалга | хуурай ханиалга, цэргүй ханиалга |
хий харгах | хэт өлсөж ундаассанаас болж аас үхэтхийн унах |
хий хөнтрөх | а. Хоосон савыг тонгоруулах, уув гэж дүр үзүүлэх; б. Бөхийн хийдүүлж тонгоруулах мэх хийх |
хий эргэх | юмны дугуй хойш урагш өнхрөхгүй тэнхлэгтээ хоосон эргэх |
хий юм үзэх | гадаад орчин, бие махбодоос мэдрэх эрхтэнд бодитойгоор нөлөөлсөн хүчин зүйлгүй боловч итгэл үнэмшлээрээ ямар нэг үзэгдлийг төсөөлөн харах, мэдрэх |
хий эргэх | хөлөөрөө тийрч агаарт тулгуургүй хий эргэж хөл дээрээ буух циркийн тоглолт |
хий мөргөх | бөх барилдахад учраа бөхгүй тул давсанд тооцох гоц мөргөх |
хий ачих | цэрвүү барьж байгаад гэнэт хөл дээгүүрээ татаж унагах бөхийн мэх |
хийг нь харах | а. Завсар чөлөөг харах, эзгүй цагийг харах, осол эндэлтэй үгүйг харах; б. Алдаа гаргахыг нь хүлээх |
хий орох | а. Хийтэй болох; б. Завсар чөлөөгөөр нь ямар нэг юм орох |
дугуйд хий орох | дугуй хийтэй болох |
хэрэв хий ороогүй бол заавал бүтэх байсан юм | хэрэв завсраар нь ямар нэг саад болоогүй бол заавал бүтэх байсан юм |
хий өргөх | а. Газраас хөндийлж барих; б. [шилжсэн] Хий хөөрч амьсгал давхцах |
хий цохих | а. Салхи цохих, салхинд цохигдох; б. Бөхийн мэх, учраа бөхийн хөлийн суурь муутай эндэлтэй байдлыг тохиолдуулан хөлөөрөө товшин цохиж унагаах |
хий хөлөгт онгоц | салхи сөрж чадахаар хийсэн онгоц |
хий цохих | а. Салхи цохих; б. Монгол бөхийн нэгэн мэх |
хий салхи | салхи агаар |
хий салхи шиг | маш хурдан |
хий хуй шиг | маш түргэн зуур, хөнгөн шуурхай |
хий хуй | хоосон агаар, хоосон салхи |
хий нь гарах | хашир болох, буурь суурь суух |
хий гаргах | алдаа гаргах |
хийн уут | шувуунд байдаг агаар нөөцлөгч уут |
Тус толь нь Мөнхгал компанийн зөвшөөрлөөр монгол бичгийн 'Menksoft 2012' үсгийн тиг хэрэглэж байна.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монгол хэлний их тайлбар толь 2016 он