I
1. Сүү, цагаан идээний ерөнхий нэр: сааль авах (сүүгээ боловсруулан, цагаан идээ бэлтгэх),дэлгэрэнгүй... сааль саах (үнээ, малаа саах) - Зунд нь сааль саагаад, өвөлд нь нэгдлийн төв дээр иймэрхүү ажил хийгээд л урьд үзээгүй юмаа л үзэж сууна. Ч.Ойдов нар. Их жанжин Сүхбаатар танаа., сааль дэлгэрэх (мал сүү орж цагаан идээ элбэг болох) - Сүү сааль дэлгэрч... шинэ бүхэн төлжин дэвших билээ. Д.Цэдэв. Айргийн амт., саалийн үнэр ханхлах (сүү, цагаан идээний үнэр үнэртэх) - Саалийн үнэр ханхалсан дээлийн хормойн нугалаасанд... Б.Явуухулан. Хар ус нуурын шагшуурга., оройн саалинд гарах (малаа оройн цагаар саах) - Түүнийг хүн аймаар хурхирч байхад нь оройн саалиндаа гарсан хүүхнүүд үзчихээд бөөн элэг доог болов. Л.Түдэв. Нүүдэл., сааль хураах (үхэр, мал саан цагаан идээ базааж авах), саалийн хувин (мал саахад хэрэглэдэг сав) - Одоо хүний газар ирээд саалийн хувин хагсаж сүүний тогоо харлажээ гэж бодоод гэртээ оров. П.Хорлоо. Багш., саалийн цаг (а. Мал саах үе - Долгор шиг дусал сүүний төлөө амиа тавьж явдаг хүн саалийн цагаар үйл оёх гэж байхгүй. Д.Гарамжав. Нэгэн өглөө; б. Мал сүү орж, идээ цагаа элбэгших зун цаг), саалийн архи (айраг, таргаар нэрж гаргасан архи, шимийн архи), саалийн аварга (их сүү сааж уралдаанд түрүүлсэн хүн) - Охин нь бас аймгийн саалийн аварга гэнэ. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., сааль идээ [хоршоо] (цагаан идээ) - Сааль идээгээ базааж, үр тариагаа хураадагсан. М.Цэдэндорж. Есөн хүсэл., сааль сүү [хоршоо] (сүү, цагаан идээ) - Авирмэд гуай өглөө нарнаас өмнө босож, сааль сүүнийхээ ажилд орно. Г.Жамьян. Гал атгасан гар., сааль саам [хоршоо] (гүү болон бусад малын сүү) - Тэгээд сүүний тасагт буучхаад сааль саамны ажилдаа орно гэхчлэн ярилаа. С.Лочин нар. Галтай залуу нас., сааль шим [хоршоо] (малын сүү, бусад ашиг шим), саалиа зэхэхээр саваа зэх [зүйр цэцэн үг] (үйл ажлыг зөв дарааллаар хийх нь чухал гэсэн санаа), сааль нэмэрлэх (шинэ гэрийн бүрлэг хэмээн зан үйлд зориулж, сүү саальтай хувин сав бэлэглэх);
2. Саадаг мал:
сааль олонтой (саах мал ихтэй),
саалийн мал (сааж сүүг нь авдаг эх мал) -
Тэр айл олон хүүхэдтэй, саалийн мал цөөнтэй… байлаа. Л.Түдэв. Нүүдэл., саалийн үнээ (а. Саадаг үнээ -
Хүмүүл таанын сорс хийж өвөлжин саалийн үнээгээ тэжээдэг айл даа. Г.Дүйнхэржав. Арилшгүй мөр; б. [шилжсэн] Төсөвт ихээхэн хэмжээний ашиг орлого оруулдаг улсын байгууллага, аж ахуйн нэгж зэрэг),
саалийн гүү (а. Унагатай гүү; б. Саамыг нь авдаг гүү) -
Саалийн гүүний нутаг бэлчээрийг ойр ойрхон хугацаанд сэлгэн сольж байх хэрэгтэй. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага.
- сааль авах - сүүгээ боловсруулан, цагаан идээ бэлтгэх
- сааль саах - үнээ, малаа саах
- сааль дэлгэрэх - мал сүү орж цагаан идээ элбэг болох
- саалийн үнэр ханхлах - сүү, цагаан идээний үнэр үнэртэх
- оройн саалинд гарах - малаа оройн цагаар саах
- сааль хураах - үхэр, мал саан цагаан идээ базааж авах
- саалийн хувин - мал саахад хэрэглэдэг сав
- саалийн цаг - а. Мал саах үе -Долгор шиг дусал сүүний төлөө амиа тавьж явдаг хүн саалийн цагаар үйл оёх гэж байхгүй. Д.Гарамжав. Нэгэн өглөө; б. Мал сүү орж, идээ цагаа элбэгших зун цаг
- саалийн архи - айраг, таргаар нэрж гаргасан архи, шимийн архи
- саалийн аварга - их сүү сааж түрүүлсэн хүн
... үргэлжлүүлэн харах ...- сааль идээ - цагаан идээ
- сааль сүү - сүү, цагаан идээ
- сааль саам - гүү болон бусад малын сүү
- сааль шим - сүү, сааль
- саалиа зэхэхээр саваа зэх - үйл ажлыг зөв дарааллаар хийх нь чухал гэсэн санаа
- сааль олонтой - саах мал ихтэй
- саалийн мал - сааж сүүг нь авдаг эх мал
- саалийн үнээ - а. Саадаг үнээ- Хүмүүл таанын сорс хийж өвөлжин саалийн үнээгээ тэжээдэг айл даа. Г.Дүйнхэржав. Арилшгүй мөр; б. [шилжсэн] Төсөвт ихээхэн хэмжээний ашиг орлого оруулдаг улсын байгууллага, аж ахуйн нэгж зэрэг
- саалийн гүү - а. Унагатай гүү; б. Саамыг нь авдаг гүү
- сааль нэмэрлэх - шинэ гэрийн бүрлэг хэмээн зан үйлд зориулж, сүү саальтай хувин сав бэлэглэх
Ижил үг
